باید به رفتار پکن در برابر جزایر سه گانه عادت کنیم؟ / نظم بین الملل امروز به شدت معامله محور است

روزنامه دنیای اقتصاد نوشت:هر بار که چنین اقدامی از سوی پکن یا مسکو که ایران آنها را جزو متحدان خود تلقی می کند، صورت می گیرد، از سوی مقامات و تحلیلگران داخل کشور شاهد شگفت زدگی و حتی ناخشنودی بسیار در خصوص چنین موضع گیری هایی هستیم. اما در واقع امر باید توجه داشت مواضع روسیه و چین در قضیه جزایر سه گانه که در زمره منافع حیاتی و سرزمینی ایران تعریف شده است، یک اتفاق جدید را به ایران نشان می دهد و از یک مفهوم جدید در روابط بین الملل رونمایی می کند.

ایران تا به امروز تلاش کرده با استفاده از ابزارهای کلاسیک و سنتی روابط بین الملل، تحولات را تحلیل کند؛ در حالی که با چنین ابزارهایی نمی توان تحولات نوین را بررسی دقیق کرد.

باید در نظر داشت که در جهان در حال گذار امروز یک سری تحولات رخ داده که در تاریخ روابط بین الملل اگر نگوییم بی سابقه، کم سابقه است. این گذار به دگردیسی ها و تحولات سریع در حوزه نظام بین الملل مربوط می شود؛ بر این اساس، برخی از متفکران و تیوریسین های روابط بین الملل معتقدند با ابزارهای مفهومی قدیم نمی توان تحولات جدید را تبیین و در ک کرد. لذا برای درک تحولات جدید، نیازمند ابداع مفاهیم جدید هستیم تا متوجه این تحولات و رفتارهای به ظاهر متناقض قدرت های بزرگ شویم.

علاوه بر رفتارهای پکن و مسکو در قبال ایران در خصوص جزایر سه گانه که برای بسیاری قابل درک نیست، واقعیت های دیگری نیز وجود دارد که نشان می دهد تحولات دنیای امروز متفاوت از گذشته دنبال می شود. به عنوان مثال آمریکا گسترده ترین رژیم تحریمی را علیه روسیه اعمال کرده اما برخی از بازیگران مهم نظام بین الملل از بخشی از این تحریم ها تبعیت نمی کنند و کشورهایی مانند هند و چین کماکان به خرید نفت از روسیه ادامه داده اند.

عربستان سعودی که پیش تر به عنوان متحد آمریکا در منطقه محسوب می شد، امروز با چینی ها در حال شکل دادن روابط نزدیکی در عرصه های اقتصادی، موشکی و نظامی است. تصور چنین تحولاتی تا یک دهه پیش اصلا امکان پذیر نبود. امارات میزبان الیگارش های روسی شده و تاجران روسیه در آنجا مشغول فعالیت هستند و بهره آن به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به دولت ولادیمیر پوتین می رسد. در کنار این تحولات شاهد هستیم که ایران روابط امنیتی، سیاسی، نظامی و اقتصادی با چین و روسیه دارد اما پکن و مسکو چند بار از خط قرمز ایران درباره جزایر سه گانه عبور می کنند و واکنش ایران را برمی انگیزند.

برای فهم این وضعیت پارادوکس نما باید از یک مفهوم جدید به عنوان نظم چندهمسویی Multialigned استفاده کرد. بر اساس این نظم، قدرت های منطقه مایل هستند همزمان با چند بازیگر رقیب کار کنند. زیرا می خواهند مزیت سیاسی، نظامی و امنیتی خود را افزون کنند. این مفهوم همچنین بیان می کند که عصر اتحادها، ایتلاف ها و بلوک بندی های پایدار، گذشته و امکان برقراری این بلوک بندی های پایدار و شراکت های انحصاری دیگر وجود ندارد. نمونه آن همین رفتار چین با ایران است که منافع سرزمینی و حیاتی متحد خود را نادیده گرفته است.

نظم بین الملل و منطقه ای امروز به شدت معامله محور است؛ یعنی اگر ما می بینیم چین و روسیه در مورد منافع حیاتی ما موضع گیری می کنند به این دلیل است که قیمت این موضع گیری را کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به آنها پرداخت کرده اند. در این نظم بده بستان محور و معامله محور، روابط بسیار کوتاه مدت، بی رحمانه و فارغ از مباحث ایدیولوژیک و مباحث هنجاری است. در این بین اگر ایران نیز به این ابزارهای مفهومی جدید مجهز شود و جهان را از دریچه جدید نگاه کند می تواند هم این مفهوم جدید و هم مفاهیم دیگری را که در دل آن تعریف می شود، مانند پایان بلوک بندی ها و اتحادها و ایتلاف ها درک کند.

در این شرایط ایران دیگر از چین انتظار رفتاری به مثابه یک متحد پایدار را ندارد زیرا در نظم جدید، حمایت و هواداری در تمام شرایط امکان پذیر نیست. اگر ایران مفهوم چندهمسویی را به کار گیرد، می تواند از رقابت قدرت های متوسط و بزرگ استفاده کند تا هزینه این اقدامات چین بیشتر شود. بنابراین با مجهز شدن به ابزار مفهومی جدید، هم در برابر تحولات دچار شگفتی نمی شویم و هم برای سیاست خارجی مان در شرایط با سیالیت بالا یک استراتژی مدون و برنامه ریزی مشخص خواهیم داشت.

23302