ادیب معاصر: عطار مروج گفت وگو و هم زیستی بود/ پدر قصه های عرفانی

به گزارش خبرگزاری ایرامکس مهدی محبتی به مناسبت ۲۵ فروردین روز بزرگداشت فریدالدین عطار نیشابوری درباره آموزه های آثار این شاعر که می توان آن ها را در زندگی مدرن امروز به کار گرفت به ایرنا گفت: عطار یکی از بزرگان فرهنگ و عرفان ماست که آموزه هایش در بسیاری از جنبه ها با نیازهای انسان امروز هماهنگ است. یکی از وجوه بارز عرفان عطار دوست داشتن نوع بشر به عنوان انسان است. البته آموزه های او تنها به این بعد محدود نمی شود و جنبه های متنوعی دارد که به تدریج می توان به آن ها پرداخت.

این نویسنده و پژوهشگر اضافه کرد: عطار در روایت مشهوری در «مصیبت نامه» که درباره حضرت نوح (ع) است می آورد؛ به کوزه گری گفتند همه ساخته هایش را نابود سازد. اما نوح (ع) در پاسخ می گوید: «او این ها را با زحمت ساخته است.» و از جانب خدا خطاب می آید که ای نوح (ع) پس تو چگونه خلق را با نفرینی به آب دادی و نابود کردی؟ اینجا منظور این است که حتی درباره ظالمان و کافران هم نباید شتاب زده قضاوت کرد چه رسد به مؤمنان و نیکان. بنابراین آموزه های عطار به روشنی می توانند برای انسان امروز مفید و راهگشا باشند.

این استاد عطارشناس در پاسخ به این سوال که چه آموزه های دیگری در آثار عطار وجود دارد که در زندگی امروز کاربرد دارند گفت: یکی از مهم ترین آموزه های عطار گفت وگومحوری است؛ یعنی تأکید بر سخن گفتن شنیدن و تبادل نظر. سه مورد از مهم ترین کتاب های او یعنی «الهی نامه» «مصیبت نامه» و «منطق الطیر» همگی بر اساس گفت وگو بنا شده اند. این مسئله در فرهنگ ما که بیشتر تک گویی و مونولوگ رایج است یک آموزه بسیار ارزشمند به شمار می آید.

محبتی بیان کرد: در «منطق الطیر» همه چیز با گفت وگوی هدهد و پرندگان آغاز می شود و تا گفت وگوی مرغان با سیمرغ ادامه می یابد. در «مصیبت نامه» نیز ۴۰ منبع مختلف معرفتی و وجودی از آسمان و زمین و دریا تا پیامبران و اولیاء در قالب گفت وگو حضور دارند. در پایان این گفت وگوها سالک به حقیقت می رسد. در «اسرارنامه» و دیگر آثار او نیز همین ویژگی تکرار می شود.

وی افزود: نکته مهم تر این است که عطار این گفت وگو را در بستر سنتی شکل می دهد که در آن معمولاً باید به مراد و پیر طریقت «چشم» گفت اما او با نگاهی نو گفت وگو را اصل می داند. حافظ هم گفته: «گفت وگو آیین درویشی نبود» اما عطار این آیین را به گفت وگو بدل می کند. او به ما یاد می دهد که مشکلات مان را با گفت وگو بشناسیم و حل کنیم.

این استاد ادبیات با اشاره به توجه عطار به روایت و قصه پردازی اظهار داشت: عطار شاید بیش از هر شاعر دیگری به روایتگری اهمیت داده است و موضوعی که انسان امروز تازه به اهمیت آن پی برده او قرن ها پیش بدان رسیده بود.

می توان عطار را پدر قصه های عرفانی دانست. در مجموع آثار عطار حدود ۲۳۰۰ روایت مختلف وجود دارد؛ چه یک سطری و چه چند صد بیتی. این تعداد نشان دهنده نقش بی بدیل او در روایت سازی به ویژه در عرفان است.

وی افزود: در زمان او برخی مثل امام محمد غزالی می گفتند که قرآن از چند ساحت مانند احکام اخلاق الهیات و… تشکیل شده است اما بخش قصص یا داستان های قرآن به زعم بسیاری کم اهمیت تر بود. در حالی که عطار دقیقاً برعکس می اندیشید. او می گفت: «روح قرآن در قصه هاست». این نگاه در زمان خود بسیار پیشرو و قابل توجه است.

محبتی در پاسخ به این سوال که آیا می توان گفت از دیدگاه عطار روایت و هنر می توانند تسکین دهنده دردها و رنج های انسان معاصر باشند؟ گفت: کاملاً درست است. روایت به ویژه در قالب قصه می تواند قوت قلب برای دل های خسته و جان های درمانده باشد. در مقدمه کتاب «تذکره اولیا» عطار به صراحت می نویسد که این حکایات همانند سپاهیان الهی هستند که به دل های خسته نیرو و امید می بخشند.

۲۴۴۵۷