تاریخچه مختصر بلک فرایدی

بلک فرایدی، که در فارسی به «جمعه سیاه» شهرت یافته، آخرین جمعه ماه نوامبر و پس از روز شکرگزاری در آمریکا است که به بزرگترین رویداد خرید سال و آغاز فصل حراج های کریسمس تبدیل شده است. این روز نه تنها فرصتی استثنایی برای خریداران به شمار می رود، بلکه برای کسب وکارها نیز نقطه عطفی در مسیر سودآوری سالانه محسوب می شود. اما این پدیده جهانی، مسیری پرپیچ وخم را از یک نام بدشگون تا تبدیل شدن به نمادی از تخفیف های بزرگ و هیجان انگیز پیموده است.

برای درک کامل ابعاد این روز پرهیاهو، باید به ریشه های آن، نحوه نام گذاری و مسیری که طی کرده تا از یک رویداد محلی به پدیده ای جهانی بدل شود، نگاهی دقیق تر انداخت. جمعه سیاه، فراتر از چند ساعت تخفیف، داستان تحولات اقتصادی، فرهنگی و حتی اجتماعی یک ملت و سپس جهان را روایت می کند.

ریشه های نام گذاری: چرا واژه سیاه به این روز پیوست؟

پیش از آنکه جمعه سیاه به نمادی از حراج و خرید تبدیل شود، واژه «سیاه» در تاریخ آمریکا با رویدادهای ناخوشایند و گاه فاجعه بار گره خورده بود. چندین روایت تاریخی وجود دارد که چگونگی پیوند این صفت با روز پس از شکرگزاری را توضیح می دهند.

جمعه سیاه ۱۸۶۹: رسوایی بازار طلا

یکی از اولین کاربردهای اصطلاح جمعه سیاه به سال ۱۸۶۹ بازمی گردد، زمانی که این عبارت نه با خرید، بلکه با یک بحران مالی بزرگ در ایالات متحده ارتباط یافت. در آن دوران، دو سرمایه گذار به نام های جیم فیسک و جی گولد تلاش کردند تا با خرید گسترده طلا، بازار آن را در انحصار خود درآورند و قیمت ها را به شدت بالا ببرند. در ۲۴ سپتامبر ۱۸۶۹، دولت آمریکا برای مقابله با این اقدام سودجویانه، به یکباره حجم زیادی طلا را وارد بازار کرد که منجر به سقوط ناگهانی قیمت ها شد.

این فروپاشی بازار طلا، ورشکستگی های گسترده ای را به دنبال داشت و زندگی مالی بسیاری از افراد را نابود کرد. از آن زمان، این روز فاجعه بار در حافظه تاریخی آمریکا به عنوان جمعه سیاه ثبت شد، عبارتی که بار منفی و ناخوشایندی را با خود حمل می کرد.

کابوس پلیس فیلادلفیا (دهه های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰)

در دهه های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ میلادی، شهر فیلادلفیا شاهد ظهور معنایی دیگر برای جمعه سیاه بود. هر سال در روز پس از شکرگزاری، شهر با ازدحام بی سابقه ای از خریداران و ترافیک سنگین مواجه می شد. مردم از حومه شهر به مراکز خرید سرازیر می شدند تا برای کریسمس خرید کنند و همین موضوع، خیابان ها را مملو از جمعیت و خودرو می کرد.

پلیس راهنمایی و رانندگی فیلادلفیا، که در این روز با هرج ومرج، تصادفات و حتی سرقت های جزئی دست و پنجه نرم می کرد، این وضعیت را جمعه سیاه نامید. این اصطلاح برای توصیف سختی و شلوغی آن روز در میان نیروهای پلیس رایج شد. در واقع، این نام گذاری بیشتر برای بیان ناخوشایندی و چالش های عملیاتی پلیس در آن روز خاص بود.

خرده فروشان، که از بار منفی این نام آگاه بودند، تلاش کردند تا آن را تغییر دهند. آن ها پیشنهاد کردند که این روز را جمعه بزرگ (Big Friday) بنامند تا حس مثبت تری به آن ببخشند و از این طریق، جذابیت خرید را برای مردم حفظ کنند. اما این تلاش ها ناموفق ماند و اصطلاح بلک فرایدی همچنان در میان مردم و رسانه ها باقی ماند.

ترازنامه حسابداران: جوهر سیاه برای سود (دهه ۱۹۶۰)

در اواخر دهه ۱۹۶۰ میلادی، یک روایت جایگزین و مثبت تر برای نام گذاری جمعه سیاه ظهور کرد که به مرور زمان غالب شد و دیدگاه عمومی را نسبت به این روز تغییر داد. این روایت ریشه در اصول حسابداری سنتی داشت. حسابداران به طور سنتی، ضرر و زیان شرکت ها را با جوهر قرمز و سود و منفعت را با جوهر سیاه در دفاتر خود ثبت می کردند.

روز پس از شکرگزاری، به دلیل حجم بالای خریدها و حراج های فصلی، معمولاً نقطه آغازین برای ورود کسب وکارها به منطقه سود یا همان جوهر سیاه در ترازنامه های مالی شان بود. به عبارت دیگر، بسیاری از فروشگاه ها تا قبل از این روز در طول سال ضررده بودند (جوهر قرمز) و با آغاز فروش های عظیم جمعه پس از شکرگزاری بود که تراز مالی شان مثبت می شد و به سودآوری می رسیدند (جوهر سیاه).

این روایت، بار منفی جمعه سیاه را از بین برد و آن را به نمادی از موفقیت تجاری و سودآوری تبدیل کرد. این تعبیر بود که به تثبیت نام بلک فرایدی کمک شایانی کرد و آن را به مفهومی جهانی در دنیای خرده فروشی بدل ساخت.

اصطلاح جمعه سیاه از مفاهیم ناخوشایند تاریخی و ترافیک شهری به نمادی از سودآوری و جشن خرید تبدیل شد؛ داستانی که تحول یک فرهنگ اقتصادی را روایت می کند.

تکامل و جهانی شدن بلک فرایدی: از یک روز تا یک ماه

با گذشت زمان، جمعه سیاه از یک پدیده محلی در فیلادلفیا فراتر رفت و به تدریج به یک رویداد ملی در آمریکا و سپس به یک پدیده جهانی تبدیل شد. این تکامل، حاصل تغییرات در عادات خرید، پیشرفت های تکنولوژیکی و رقابت شدید میان خرده فروشان بود.

گسترش و تثبیت (دهه ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰)

تا اوایل دهه ۱۹۸۰، بلک فرایدی به طور گسترده ای در سراسر ایالات متحده پذیرفته شد. دیگر تنها پلیس فیلادلفیا نبود که از این اصطلاح استفاده می کرد؛ بلکه این عبارت به بخشی جدایی ناپذیر از فرهنگ خرید پس از شکرگزاری تبدیل شده بود. خرده فروشان نیز با درک پتانسیل عظیم این روز، رقابت خود را برای ارائه بهترین تخفیف ها آغاز کردند.

پدیده ای به نام دورباستر (Doorbuster) ظهور کرد که به معنای تخفیف های بسیار عمیق و محدود بر روی کالاهای خاص بود. این تخفیف ها مشتریان را ترغیب می کرد تا از ساعات اولیه صبح و حتی قبل از باز شدن درهای فروشگاه ها، در صف های طولانی منتظر بمانند. تصویر صف های طولانی و هجوم مردم به فروشگاه ها در این روز، به یکی از نمادهای اصلی بلک فرایدی تبدیل شد.

حراج های زودهنگام: تولد پنجشنبه سیاه (Black Thursday)

با افزایش رقابت، فروشگاه ها به دنبال راه هایی برای پیشی گرفتن از رقبای خود بودند. یکی از این راهکارها، آغاز حراج ها زودتر از موعد مقرر بود. به این ترتیب، به جای شروع حراج در صبح جمعه، برخی فروشگاه ها تصمیم گرفتند که تخفیف های بلک فرایدی خود را از عصر یا شب روز شکرگزاری (پنجشنبه) آغاز کنند.

این روند باعث شد تا اصطلاح پنجشنبه سیاه یا Black Thursday نیز مطرح شود، هرچند که هرگز به اندازه جمعه سیاه فراگیر نشد. این تغییر نشان دهنده تمایل فروشندگان به تصاحب سهم بیشتری از بازار و جذب مشتریان وفادار قبل از شروع رقابت واقعی در جمعه بود.

انقلاب آنلاین: سایبر ماندی و سایبر ویک

با ظهور اینترنت و رشد تصاعدی خرید آنلاین در اوایل دهه ۲۰۰۰، نیاز به یک رویداد خرید مشابه برای فروشگاه های اینترنتی احساس شد. در سال ۲۰۰۵، فدراسیون ملی خرده فروشی (NRF) در آمریکا به طور رسمی سایبر ماندی (Cyber Monday) را معرفی کرد. این رویداد در دوشنبه پس از بلک فرایدی و پس از اتمام تعطیلات آخر هفته شکرگزاری برگزار می شد و به عنوان اوج تخفیف های آنلاین شناخته شد.

سایبر ماندی به سرعت محبوبیت یافت، زیرا به خریداران امکان می داد بدون نیاز به حضور فیزیکی و درگیری با شلوغی فروشگاه ها، از تخفیف های جذاب بهره مند شوند. به مرور زمان، گستره این تخفیف ها فراتر از یک روز رفت و به سایبر ویک (Cyber Week) یا حتی سایبر ماه تبدیل شد، که در آن فروشگاه های آنلاین تا یک هفته یا بیشتر، تخفیف های ویژه ای ارائه می کردند.

عبور از مرزها: بلک فرایدی در سراسر جهان

پدیده بلک فرایدی به تدریج از مرزهای ایالات متحده عبور کرد و به یک رویداد خرید جهانی تبدیل شد. این گسترش در ابتدا توسط فروشگاه های زنجیره ای بزرگ و پلتفرم های آنلاین جهانی مانند آمازون و ای بی آغاز شد که فعالیت خود را در کشورهای مختلف گسترش دادند. امروزه، بلک فرایدی در بسیاری از کشورهای اروپایی، آسیایی و حتی آفریقایی جشن گرفته می شود و هر کشور آن را با فرهنگ و عادات خرید خود تطبیق داده است.

• بریتانیا: در بریتانیا، در ابتدا جمعه سیاه نامی بود که پلیس و سرویس های اورژانس برای توصیف شلوغی و حوادث مرتبط با آخرین جمعه قبل از کریسمس استفاده می کردند. اما از سال ۲۰۱۳، خرده فروشان بزرگی مانند ازدا (Asda) آن را به یک رویداد خرید تخفیف دار تبدیل کردند.
• روسیه: بلک فرایدی نسبتاً دیرتر وارد روسیه شد (اوایل دهه ۲۰۱۰). در ابتدا، برخی فروشگاه ها صرفاً از نام آن برای جلب مشتری استفاده می کردند، اما با گذشت زمان و با تأثیر فروشگاه های آنلاین جهانی، این رویداد با تخفیف های واقعی همراه شد و به محبوبیت چشمگیری دست یافت.
• فرانسه و کانادا: این کشورها نیز در سال های اخیر به جمع برگزارکنندگان بلک فرایدی پیوسته اند و این رویداد به ویژه در بخش آنلاین با استقبال خوبی مواجه شده است. در کانادا، به دلیل نزدیکی به آمریکا، سال ها بود که مردم برای خرید به آمریکا سفر می کردند، اما اکنون فروشگاه های کانادایی نیز خود به این موج پیوسته اند.
• هند: در هند نیز فروشگاه های آنلاین بزرگی مانند فلیپ کارت و آمازون نقش مهمی در گسترش این پدیده داشته اند، هرچند این کشور رویدادهای خرید بزرگ دیگری مانند جشنواره بزرگ فروش های آنلاین (GOSF) نیز دارد.
• خاورمیانه: در منطقه خاورمیانه، نام جمعه سیاه به دلیل بار معنایی منفی کلمه سیاه و اهمیت جمعه به عنوان روز مقدس در فرهنگ اسلامی، به جمعه سفید (White Friday) یا جمعه صورتی (Pink Friday) تغییر یافته است. فروشگاه هایی مانند سوق و داراز نقش مهمی در بومی سازی این رویداد داشته اند.
• چین: در چین، روز مجردها (Singles’ Day) که در ۱۱ نوامبر برگزار می شود، به عنوان بزرگترین رویداد خرید آنلاین جهان، عملاً جایگزین بلک فرایدی شده است. این روز با فروش میلیاردها دلار کالا، فراتر از هر رویداد خرید دیگری در جهان قرار گرفته است.
• ایران: پدیده جمعه سیاه در ایران نیز از دهه ۱۳۹۰ و ابتدا توسط فروشگاه های اینترنتی مانند بامیلو با نام «حراجمعه» رواج پیدا کرد. اگرچه با چالش هایی مانند انتقادهای ایدئولوژیک، مسائل مربوط به زیرساخت اینترنت و تردیدهایی درباره واقعی بودن تخفیف ها مواجه است، اما به تدریج در حال تثبیت جایگاه خود در فرهنگ خرید ایرانیان است.

این گسترش جهانی نشان می دهد که بلک فرایدی دیگر تنها یک رویداد آمریکایی نیست، بلکه به یک پدیده فرهنگی-اقتصادی تبدیل شده که مرزها را درنوردیده و در هر منطقه با توجه به شرایط بومی، تغییراتی را به خود دیده است.

جنبه های پنهان: انتقادها و چالش ها

با وجود هیجان و فرصت های بی نظیری که بلک فرایدی ارائه می دهد، این رویداد از انتقادها و چالش هایی نیز بی نصیب نبوده است. برخی از این مسائل به جنبه های اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی آن مربوط می شوند.

مسائل امنیتی و درگیری های فیزیکی

یکی از تاریک ترین جنبه های بلک فرایدی در سال های اولیه، حوادث خشونت آمیز و درگیری های فیزیکی در صف ها و داخل فروشگاه ها بود. هیجان بیش از حد برای دستیابی به تخفیف های دورباستر (Doorbuster) گاهی اوقات منجر به هرج ومرج، زد و خورد و حتی حوادث ناگوار می شد. گزارش هایی از زخمی شدن افراد در اثر هجوم جمعیت یا درگیری بر سر کالاهای محدود، چهره ای ناخوشایند از این جشن خرید ارائه می دهد. به عنوان مثال، بین سال های ۲۰۰۶ تا ۲۰۲۳، مجموعاً ۱۷ مرگ و ۱۲۵ جراحت در حوادث مرتبط با بلک فرایدی در آمریکا گزارش شده است.

کلاهبرداری ها و تخفیف های غیرواقعی

با گسترش بلک فرایدی، متاسفانه پدیده کلاهبرداری و ارائه تخفیف های غیرواقعی نیز رواج یافت. برخی فروشگاه ها با افزایش قیمت کالاها در روزهای قبل از بلک فرایدی و سپس ارائه تخفیف های ظاهری، مشتریان را فریب می دادند. بررسی ها نشان داده است که درصد قابل توجهی از کالاهای عرضه شده در این روز، یا قیمتی مشابه روزهای عادی دارند و یا حتی گران تر از قیمت واقعی خود به فروش می رسند. این موضوع، اعتماد عمومی را نسبت به صداقت حراج ها کاهش داده است.

انتقادهای زیست محیطی و ترویج مصرف گرایی بی رویه

فعالان محیط زیست و منتقدان اجتماعی، بلک فرایدی را به دلیل ترویج مصرف گرایی بی رویه و هدررفت منابع مورد انتقاد قرار می دهند. حجم بالای خریدها، به ویژه در زمینه پوشاک و لوازم الکترونیکی، منجر به افزایش تولید پسماند و ردپای کربن می شود. مفهوم خرید برای خرید به جای خرید برای نیاز، به یکی از دغدغه های اصلی منتقدان تبدیل شده است که خواهان رویکردی مسئولانه تر در خرید و فروش هستند.

این انتقادها، با وجود سودآوری و محبوبیت بلک فرایدی، همواره به عنوان یادآوری برای جنبه های تاریک تر و چالش های این رویداد بزرگ تجاری باقی مانده اند.

فلسفه حراج جمعه و پدیده Doorbuster

فلسفه اصلی حراج جمعه بر پایه ارائه تخفیف های گسترده بر روی تمامی کالاها استوار بود تا هم مشتریان بتوانند نیازهای خود را با هزینه کمتر در آستانه سال نو برطرف کنند و هم فروشگاه ها بتوانند انبارهای خود را با حاشیه سودی کمتر اما در حجم بالا، خالی کنند. اما با بالا گرفتن رقابت میان فروشندگان، پدیده ای به نام دورباستر (Doorbuster) شکل گرفت که مفهوم حراج جمعه را دگرگون کرد.

Doorbuster: هجوم برای کالاهای ویژه

اصطلاح Doorbuster که ترکیبی از Door (در) و Buster (شکننده) است، به کالاهایی با تخفیف های فوق العاده ویژه اطلاق می شود که گاهی تا ۷۰ درصد زیر قیمت اصلی خود عرضه می شوند. این کالاها معمولاً از محصولات بسیار جذاب و پرطرفدار بازار مانند گوشی های پرچم دار، تلویزیون های بزرگ، یا جدیدترین نسل دوربین ها و پوشاک گران قیمت انتخاب می شوند.

دلیل نام گذاری Doorbuster به این کالاها این بود که تخفیف های باورنکردنی آن ها باعث می شد مردم از ساعت ها قبل پشت درهای فروشگاه ها صف بکشند و در لحظه باز شدن درها، با هجومی بی سابقه به داخل فروشگاه سرازیر شوند. در بسیاری از موارد، تراکم جمعیت مشتریان به حدی بود که حتی به شکسته شدن درهای فروشگاه ها نیز منجر می شد.

فروشندگان عمداً برخی از این کالاهای Doorbuster را با ضرر عرضه می کنند، زیرا هدف اصلی از ارائه آن ها، جذب هر چه بیشتر مشتری به فروشگاه است. این کالاها حکم طعمه را دارند که با خود سیل عظیمی از خریداران را به داخل فروشگاه می کشانند. طبیعی است که فروش انبوه این کالاهای زیان ده منطقی نیست، به همین دلیل تعداد آن ها بسیار محدود است و اغلب در همان ثانیه های اول شروع حراج به پایان می رسند. مشتریانی که برای دورباستر آمده اند، پس از ناامید شدن از دستیابی به آن، معمولاً به سراغ خرید کالاهای دیگر با تخفیف های کمتر می روند و همین موضوع، سود نهایی فروشگاه را تضمین می کند.

ساعت شروع حراج جمعه

تعیین یک ساعت ثابت برای شروع رویداد بلک فرایدی دشوار است، چرا که رقابت شدید میان فروشگاه ها باعث شده هر کدام سعی در جلو انداختن ساعت آغاز حراج داشته باشند. در گذشته، بسیاری از فروشگاه ها رأس ساعت ۱۲ بامداد روز جمعه درهای خود را به روی مشتریان باز می کردند، و برخی تا ۲ بامداد شنبه نیز ادامه می دادند. اما با گذشت زمان، این ساعت ها نیز دستخوش تغییر شدند.

در سال های اخیر، برخی فروشگاه های زنجیره ای بزرگ، حراجی بلک فرایدی را از عصر یا شب روز شکرگزاری آغاز می کنند. به عنوان مثال، در سال ۲۰۱۰، فروشگاه هایی مانند «تویز آر آس» (Toys R Us) حراج خود را از ساعت ۱۰ شب روز پنجشنبه شکرگزاری شروع کردند. برندهای معتبر پوشاک و لوازم الکترونیکی مانند ویکتوریا سیکرت، نایکی و پوما نیز اغلب از ساعات اولیه صبح روز پنجشنبه تخفیف ها را آغاز می کنند و تا ۱۱ شب جمعه ادامه می دهند.

این تمایل به شروع زودهنگام حراج ها، نه تنها به نفع فروشندگان است که می خواهند قبل از رقبای خود مشتریان را جذب کنند، بلکه برای خریداران نیز فرصت بیشتری را فراهم می آورد تا بدون عجله و درگیری با شلوغی زیاد، خریدهای خود را انجام دهند. این انعطاف پذیری در ساعات شروع، به یکی از ویژگی های بارز بلک فرایدی مدرن تبدیل شده است.

فروشگاه های آنلاین و دوشنبه سایبری

با ورود اینترنت و گسترش خرید آنلاین، پدیده بلک فرایدی نیز دستخوش تحولی عظیم شد. فروشگاه های اینترنتی که تا پیش از این، نقش کمتری در این رویداد داشتند، با ارائه تخفیف های جذاب و فرصت های خرید بی نظیر، به سرعت جایگاه خود را پیدا کردند. دوشنبه سایبری (Cyber Monday)، که در سال ۲۰۰۵ معرفی شد، اوج این تحول بود و به سرعت به یکی از پردرآمدترین روزهای خرید آنلاین تبدیل گشت.

رونق خریدهای آنلاین در دوشنبه سایبری به حدی رسید که سود حاصل از آن هر سال رکوردهای جدیدی را به ثبت می رساند. به عنوان مثال، در سال ۲۰۱۳، سود فروش آنلاین در دوشنبه سایبری نسبت به سال قبل ۱۸٪ افزایش یافت و به ۱.۷۳ میلیارد دلار رسید. این روند صعودی ادامه یافت و در سال ۲۰۱۷، دوشنبه سایبری با فروش بی سابقه ۶.۵۹ میلیارد دلار، رکورد فروش اینترنتی در آمریکا را شکست. این آمار نشان می دهد که چقدر خریداران ترجیح می دهند به جای ایستادن در صف های طولانی و درگیری با شلوغی، در محیطی آرام و از طریق اینترنت خریدهای خود را انجام دهند.

غول های تجارت الکترونیک نظیر آمازون، ای بی (eBay) و علی بابا (Alibaba)، از اصلی ترین برگزارکنندگان و ذینفعان این حراج های آنلاین در سراسر جهان هستند. موفقیت چشمگیر این پلتفرم ها در دوشنبه سایبری، به ویژه برای جف بزوس، بنیان گذار آمازون، ثروت نجومی را به ارمغان آورد و جایگاه او را به عنوان یکی از ثروتمندترین افراد جهان تثبیت کرد. این روزها، بخش بزرگی از حجم معاملات بلک فرایدی به فضای آنلاین منتقل شده و فرصت های بی شماری را برای خریداران و فروشندگان در سراسر دنیا ایجاد کرده است.

بلک فرایدی در آمریکا

آمریکا به عنوان خاستگاه بلک فرایدی، همچنان اصلی ترین کانون این رویداد بزرگ است و در آخرین جمعه ماه نوامبر، حال و هوایی ویژه به خود می گیرد. تقریباً هیچ فروشگاه آفلاین یا آنلاینی در آمریکا نیست که در این روز محصولات خود را با تخفیف به فروش نرساند. عدم همراهی با موج تخفیف های این روز به معنای از دست دادن حجم وسیعی از فروش و متحمل شدن ضرر و زیان برای حداقل یک هفته است.

فروشگاه هایی که در آمریکا در حراج بلک فرایدی شرکت می کنند، عموماً به سه دسته تقسیم می شوند:

1. فروشگاه های خرده فروشی و نمایندگی های برندها: این فروشگاه ها، محصولات برندهای خاص را با تخفیف های ویژه ارائه می دهند و اغلب مقصدی برای خریداران علاقه مند به برندهای مشخص هستند.
2. فروشگاه های زنجیره ای بزرگ: غول هایی مانند والمارت (Walmart)، تارگت (Target) و بست بای (Best Buy) که طیف وسیعی از محصولات را عرضه می کنند، با تخفیف های گسترده خود، جمعیت عظیمی از خریداران را به خود جذب می کنند.
3. فروشگاه های آنلاین: پلتفرم هایی نظیر آمازون و ای بی، با تخفیف های آنلاین و راحتی خرید از خانه، بخش قابل توجهی از بازار بلک فرایدی را به خود اختصاص داده اند.

از ایالت هایی که بهترین پیشنهادها را در بلک فرایدی ارائه می دهند می توان به تگزاس (به ویژه هیوستون)، نوادا (لاس وگاس)، کالیفرنیا (لس آنجلس)، مینه سوتا (مینیاپولیس) و فلوریدا (اورلاندو) اشاره کرد. ایالت هایی مانند نیویورک با نزدیک به ۷۶ هزار مغازه خرده فروشی و ۹ فروشگاه زنجیره ای، و تگزاس با بیش از ۳۰ هزار فروشگاه خرده فروشی و بیش از ۶۰ فروشگاه زنجیره ای، از بزرگترین مراکز خرید آمریکا هستند که در این روز به شلوغی بی سابقه ای می رسند. در سال ۲۰۲۳، حدود ۱۸۲ میلیون نفر در هفته منتهی به بلک فرایدی در آمریکا خرید کرده اند که ۷۲٪ این خریدها به صورت حضوری انجام شده است.

بلک فرایدی در کشورهای دیگر

همانطور که بلک فرایدی از مرزهای آمریکا فراتر رفت، هر کشور آن را با فرهنگ و مناسبات خود تطبیق داد. این تطبیق ها گاه به تغییر نام، زمان بندی یا حتی فلسفه این رویداد منجر شد.

بریتانیا

در بریتانیا، اصطلاح بلک فرایدی در ابتدا مفهوم متفاوتی داشت و بیشتر به آخرین جمعه قبل از کریسمس اطلاق می شد که نیروهای پلیس و سرویس سلامت همگانی برای مقابله با باری که بر دوش مراکز اورژانسی قرار می گرفت، آماده می شدند. اما با اوج گرفتن فروش در جمعه سیاه آمریکا، شرکت ازدا (Asda) در سال ۲۰۱۳ به فکر جا انداختن این رویداد در بریتانیا افتاد.

رفته رفته خرده فروشان بیشتری به این موج پیوستند و تخفیف های چشمگیری را ارائه دادند. در سال ۲۰۱۵، میزان خرید محصولات از فروشگاه های حقیقی و آنلاین مرز ۲ میلیون پوند را رد کرد و بلک فرایدی پرمنفعت ترین روز خرید در بریتانیا لقب گرفت. اگرچه پلیس و نیروهای امنیتی همچنان با چالش های کنترل جمعیت مواجه بودند، اما این روز به بخش جدایی ناپذیری از تقویم خرید بریتانیا تبدیل شد.

روسیه

بلک فرایدی در سال های اخیر وارد روسیه شده است و به دلیل اختلاف تقویمی، اغلب یک روز پس از سایر کشورها برگزار می شود. تا حدود پنج سال پیش، مردم روسیه علاقه چندانی به این رویداد نشان نمی دادند. در اوایل دهه ۲۰۱۰، برخی مغازه دارها، به ویژه فروشگاه های لوازم الکترونیکی، کالاهای خود را در جمعه آخر ماه نوامبر با عنوان تخفیف پایان سال به فروش می رساندند.

در ابتدا، فرهنگ بلک فرایدی در روسیه به غلط رایج شد؛ برخی فروشندگان صرفاً برچسب حراج می زدند اما تخفیف واقعی اعمال نمی کردند، و حتی بعضاً کالاها را گران تر می فروختند که باعث ناامیدی خریداران شد. اما با گذشت چند سال و تأثیر فروشگاه های آنلاین جهانی مانند آمازون، فرهنگ بلک فرایدی به درستی در بین فروشندگان کوچک و بزرگ روسیه جا افتاد و کالاها با تخفیف های چشمگیر عرضه شدند. در سال ۲۰۱۵، بیش از ۹۰ درصد فروشندگان برای شرکت در بلک فرایدی ۲۰۱۶ اظهار علاقه کردند و اکنون کارشناسان احتمال رکوردزنی آن را می دهند. سال گذشته مشتریان روسی در یک روز جمعه بیش از ۶۸۰ میلیون دلار پول خود را صرف خرید کردند که رقم بسیار بالایی برای کشوری است که تازه با این فرهنگ آشنا شده است. فروشگاه هایی مانند Promokodabra، Ozon.ru، Otto، Phillips و Wikimar از پیشتازان بلک فرایدی در روسیه هستند.

فرانسه

فرانسه، پایتخت مد جهان، تنها در سال ۲۰۱۴ با پدیده بلک فرایدی آشنا شد. تاجران و مغازه داران به مرور این سنت را در فرانسه جا انداختند. غول هایی مانند اپل و آمازون نیز در همین سال با تخفیف های ۸۵ درصدی مردم را به فروشگاه های خود کشاندند. فرانسوی زبان ها نیز از ترجمه لغت به لغت این عبارت استفاده می کنند و آن را Vendredi noir یا همان بلک فرایدی می خوانند.

کانادا

همسایه شمالی آمریکا سال ها بود که نام بلک فرایدی به گوشش خورده بود. در دورانی که ارزش دلار کانادا از دلار آمریکا بیشتر بود، کانادایی ها برای خرید به آمریکا سفر می کردند تا از حراجی های بزرگ بلک فرایدی بهره مند شوند. در سال های اخیر، با کاهش تفاوت ارزش دو دلار، فروشگاه های کانادایی نیز دست به کار شدند تا از مهاجرت مردم به جنوب جلوگیری کنند. امروزه بلک فرایدی به سبک آنلاین رواج بیشتری در کانادا پیدا کرده و این سنت که در سال ۲۰۰۸ شروع شد، در سال ۲۰۱۲ به اوج خود رسید.

هند

بلک فرایدی در هند نیز شهرت پیدا کرد و تعداد فروشگاه های آنلاینی که این سنت را گسترش می دهند، رو به رشد است. بازارهای اینترنتی بزرگ در هند مانند فلیپ کارت (Flipkart)، اسنپ دیل (Snapdeal) و آمازون، تخفیف های جذابی را در این روز به مشتریان خود ارائه می دهند. اگرچه رویداد سه روزه دیگری به نام جشنواره بزرگ فروش های آنلاین (GOSF) در ماه دسامبر در این کشور رواج دارد، اما برای متمرکزسازی فرصت های طلایی خرید در روز بلک فرایدی، شرکت هایی نظیر گوگل حضور خود را در این جشنواره قطع کردند. میل به برگزاری بلک فرایدی بین جمعیت میلیاردی این کشور روز به روز بیشتر می شود.

چین

چین باستان مراسم بلک فرایدی ندارد. دلیل آن هم برگزاری روز مجردها (Singles’ Day) درست یک هفته پیش از آن، یعنی در یازدهم روز از یازدهمین ماه میلادی (۱۱/۱۱) است. این مراسم که قدمت آن به اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی بازمی گردد، به دلیل وجود چهار رقم یک در این تاریخ جشن گرفته می شود. فروش آنلاین در این روز بزرگ در چین همه ساله رکوردهای جدیدی را به ثبت می رساند. ۹.۳ میلیارد دلار خرید در سال ۲۰۱۴ و ۱۴.۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۵ از جمله رکوردهای فروش آنلاین در این روز به حساب می آیند که آن را به بزرگترین رویداد خرید آنلاین در جهان تبدیل کرده است.

نیجریه

در نیجریه نیز بلک فرایدی توسط غول های آنلاین کونگا (Konga) و جومیا (Jumia) به این کشور عرضه شد. امروزه فروشگاه جومیا با فروش تی شرت های بلک فرایدی، هیجان این روز را زنده نگه می دارد. سابقه حضور بلک فرایدی در نیجریه بیشتر از سایر کشورهای مطرح است. برای رفع محدودیت های موجود برای ارسال مستقیم اجناس از تولیدکنندگان بین المللی، برنامه هایی نظیر وبگاه مال فورآفریقا (mallforafrica) این امکان را برای مشتریان فراهم می کنند.

خاورمیانه و ایران

در منطقه خاورمیانه، نخستین بار فروشگاه آنلاین قدرتمند سوق (Souq) این روز را برگزار کرد. با وجود معروف بودن این روز به بلک فرایدی، سوق صفت سفید را متناسب با فرهنگ مردم محلی دانست و آن را وایت فرایدی یا جمعه سفید نامید. امروزه در کنار عبارت جهانی بلک فرایدی، در حوزه خلیج فارس عبارت وایت فرایدی رسمیت بیشتری یافته است.

در ایران، جمعه سیاه پدیده ای تازه است که از دهه ۱۳۹۰ رایج شده است. به نوشته روزنامه اعتماد، نخستین بار در سال ۱۳۹۴ فروشگاه اینترنتی بامیلو حراجی مشابه بلک فرایدی را برگزار کرد و نام «حراجمعه» را بر آن گذاشت. این رویداد با انتقاد ایدئولوژیک برخی فعالان سیاسی و رسانه ای در ایران مواجه شده است، زیرا کریسمس جشن سال نو در ایران نیست و روزهای کریسمس نیز تعطیل نیستند. با این حال، برخی از فروشگاه های اینترنتی و خرده فروشی ها شروع به ارائه تخفیف هایی برای این مناسبت کرده اند.

پدیده جمعه سیاه در ایران در شرایطی بروز یافته که معمولاً در روزهای منتهی به نوروز مناسبت ویژه ای برای ارائه تخفیف از سوی فروشگاه ها وجود ندارد. این پدیده توسط جامعه شناسان و صاحب نظران مسائل اجتماعی و فرهنگی به عنوان رواج مصرف گرایی مورد انتقاد قرار گرفته است. خرید آنلاین مردم در این روز به حدی می رسد که پهنای باند اینترنت در ایران با چالش هایی مواجه شده و حتی برخی از وب سایت ها دچار اختلال یا قطعی می شوند. برای نمونه در جمعه سیاه سال ۱۴۰۲، فروشگاه اینترنتی دیجی کالا چهار میلیون و ۹۶۷ هزار کالا فروخت و ۹۷۵ هزار سفارش ثبت کرد. اما تردیدهایی درباره واقعی بودن تخفیف ها و گزارش هایی از کلاهبرداری نیز وجود دارد.

نتیجه گیری: میراث یک رویداد جهانی

بلک فرایدی، جشنی که در آخرین جمعه ماه نوامبر برگزار می شود، مسیری طولانی و پرتحول را از یک نام بدشگون و یادآور بحران های مالی و شلوغی های شهری، تا تبدیل شدن به بزرگترین جشن خرید در سراسر جهان پیموده است. این رویداد که ریشه های آن به آمریکای قرن نوزدهم بازمی گردد، امروزه به یک پدیده میلیارد دلاری تبدیل شده که نه تنها بر صنعت خرده فروشی و اقتصاد جهانی تاثیر شگرفی گذاشته، بلکه عادات خرید مردم را نیز به کلی متحول کرده است.

از ریشه های نام گذاری آن در رسوایی بازار طلا و هرج ومرج خیابان های فیلادلفیا گرفته تا پذیرش آن به عنوان نقطه آغاز سودآوری فروشگاه ها، بلک فرایدی توانسته مفهوم «سیاه» را از یک بار منفی به یک نماد مثبت تجاری تبدیل کند. ظهور «پنجشنبه سیاه» و «سایبر ماندی»، و گسترش آن به «سایبر ویک» نشان دهنده چابکی و توانایی این رویداد در سازگاری با تغییرات تکنولوژیکی و نیازهای مصرف کنندگان بوده است. فراتر از مرزهای آمریکا، این پدیده به اشکال مختلف و با نام های گوناگون در کشورهای مختلف جهان از بریتانیا و روسیه تا هند و خاورمیانه ریشه دوانده و فرهنگ های محلی را نیز تحت تاثیر قرار داده است.

با وجود چالش هایی مانند مسائل امنیتی، کلاهبرداری ها و انتقادهای زیست محیطی، بلک فرایدی همچنان به عنوان یک نیروی محرک در اقتصاد جهانی و فرصتی بی بدیل برای مصرف کنندگان باقی مانده است. آینده بلک فرایدی نیز در عصر دیجیتال و در مواجهه با دغدغه های جدید، قطعاً شاهد تغییرات و نوآوری های بیشتری خواهد بود، اما میراث آن به عنوان یک رویداد خرید تاثیرگذار و نمادی از مصرف گرایی مدرن، پابرجا خواهد ماند.