خلاصه کتاب همایش ملی حوزه انقلابی (1) ( ناشر مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی )

کتاب مجموعه مقالات همایش ملی حوزه انقلابی (1) به تحلیل عمیق چیستی، مبانی، شاخص ها، چالش ها و راهکارهای تداوم مسیر انقلابی گری در حوزه های علمیه می پردازد و دیدگاه های بزرگان انقلاب را در این زمینه کاوش می کند. این اثر جامع و تحلیلی، خواننده را با ابعاد گوناگون مفهوم حوزه انقلابی آشنا می سازد.

اهمیت پایداری بر مسیر انقلابی گری در نهادهای علمی و دینی، به ویژه حوزه های علمیه، از جمله دغدغه های محوری رهبر معظم انقلاب و اندیشمندان اسلامی است. حوزه های علمیه، به عنوان قلب تپنده تفکر و معرفت دینی، نقش بی بدیلی در هدایت جامعه و صیانت از آرمان های انقلاب اسلامی ایفا می کنند. مجموعه مقالات همایش ملی حوزه انقلابی (1) که توسط مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی منتشر شده، تلاشی ارزشمند برای تبیین و تعمیق این مفهوم حیاتی است. این کتاب نه تنها به ریشه یابی و تعریف ابعاد مختلف حوزه انقلابی می پردازد، بلکه به بررسی چالش ها، موانع و راهکارهای عملی برای حفظ پویایی و جهت گیری انقلابی در نهادهای حوزوی نیز همت می گمارد. خواننده با مطالعه این کتاب به سفری روشنگر در مبانی فکری و تجربی حوزه انقلابی رهنمون می شود.

معرفی و کلیات کتاب همایش ملی حوزه انقلابی (1)

کتاب مجموعه مقالات همایش ملی حوزه انقلابی (1) با هدف گفتمان سازی و تبیین ابعاد گوناگون حوزه انقلابی، توسط مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی در سال 1395 و در 473 صفحه تدوین و منتشر شده است. این اثر که حاصل گردهمایی اندیشمندان و پژوهشگران حوزوی و دانشگاهی است، مجموعه ای از مقالات پژوهشی با رویکردهای متنوع فقهی، سیاسی و اجتماعی را در بر می گیرد.

مشخصات فنی و محتوایی کتاب

این کتاب با شابک 978-600-429-174-3، در قطع وزیری و با جلد شومیز عرضه شده است. ساختار کتاب شامل پنج فصل اصلی است که هر یک به جنبه ای از حوزه انقلابی می پردازد و مقالات متعددی را در دل خود جای داده است. ماهیت این اثر به عنوان یک مجموعه مقالات، به خواننده امکان می دهد تا با طیف وسیعی از دیدگاه ها و تحلیل ها در یک موضوع واحد آشنا شود و نگاهی چندوجهی به مفهوم حوزه انقلابی پیدا کند. این ساختار پژوهش محور، اعتبار علمی کتاب را تقویت می کند و آن را به منبعی قابل اتکا برای مطالعات بیشتر تبدیل می سازد.

چرایی تدوین کتاب

تدوین این کتاب و برگزاری همایش ملی حوزه انقلابی، ریشه در یک ضرورت عمیق فکری و عملی دارد. در جهانی که ترفندهای دشمنان پیچیده تر و ابزارهای انحراف به ویژه برای نسل جوان، روزآمدتر شده اند، انقلابی و پیشرو بودن حوزه های علمیه امری حیاتی است. دستیابی همگان به شبهات مخرب ذهن و هجمه های فرهنگی، لزوم پویایی و موضع گیری فعال حوزه ها را بیش از پیش نمایان می سازد. از این رو، شناسایی مؤلفه های اصلی یک حوزه علمیه انقلابی، گامی نخستین در جهت هماهنگ سازی و تطبیق حوزه ها با معیارهای انقلابی گری است. این کتاب می کوشد تا با گردآوری مقالات منتخب، به این نیاز پاسخ دهد و زمینه ای برای توسعه گفتمان حوزه انقلابی فراهم آورد.

اهمیت تاریخی و فکری موضوع

انقلاب اسلامی ایران، به عنوان بزرگ ترین حادثه عصر معاصر، تأثیری شگرف بر روابط بین الملل و اندیشه اسلامی داشته است. روحانیت، در کنار رهبری بی بدیل امام خمینی (ره) و حضور مجاهدانه ملت، نقشی بنیادین در برپایی و تثبیت این انقلاب ایفا کرد. این واقعیت، جلوه ای آشکار از ظرفیت بیکران حوزه های علمیه در انقلابی گری است. انقلابی گری حوزه ها، به معنای دغدغه دینی برای اجرای احکام الهی، حضور فعال در عرصه های اجتماعی و تلاش برای برپایی حکومت اسلامی، از ویژگی های جدایی ناپذیر حوزه های علمیه است که ریشه های عمیقی در تاریخ اسلام و سیره نبی مکرم اسلام (ص) و اهل بیت (ع) دارد. این پیشینه تاریخی و مسئولیت معاصر، موضوع حوزه انقلابی را به یکی از مهم ترین مباحث فکری و عملی در جامعه اسلامی تبدیل کرده است.

انقلابی گری به معنای دغدغه دینی در اجرای احکام الهی، حضور فعالانه و تأثیرگذار در عرصه های اجتماعی و تلاش برای برپایی حکومت اسلامی، از ویژگی های جدایی ناپذیر حوزه های علمیه است که ریشه در تاریخ اسلام و سیره نبی مکرم اسلام و اهل بیت دارد.

خلاصه ی تحلیلی فصول و مقالات کلیدی کتاب

در این بخش، به کندوکاو در فصول و مقالات کلیدی کتاب مجموعه مقالات همایش ملی حوزه انقلابی (1) پرداخته می شود تا خواننده بتواند تصویری جامع و تحلیلی از محتوای این اثر ارزشمند به دست آورد. هر فصل، ابعاد متفاوتی از حوزه انقلابی را روشن می کند و در کنار هم، پازلی کامل از این مفهوم مهم را پیش روی مخاطب قرار می دهد.

فصل اول: حوزه انقلابی؛ چیستی، مبانی و شاخص ها

این فصل، مبنای نظری بحث حوزه انقلابی را بنا می نهد. مقالات این بخش، به تعریف دقیق و ارائه ی چارچوبی برای فهم این مفهوم می پردازند و ریشه های آن را در مبانی دینی جستجو می کنند.

• خلاصه مقاله حوزه انقلابی از چیستی تا چگونگی: این مقاله با طرح پرسش از چیستی حوزه انقلابی، به بررسی ابعاد نظری و عملی آن می پردازد. خواننده در این بخش در می یابد که حوزه انقلابی فراتر از یک نهاد صرفاً علمی، نهادی پویا و مسئولیت پذیر است که نسبت به تحولات اجتماعی و سیاسی بی تفاوت نیست و برای تحقق اهداف متعالی دین، کنشگری فعال دارد. مفهوم حوزه انقلابی در اینجا از یک ایده انتزاعی به یک راهبرد عملی تبدیل می شود که نیازمند تبیین چگونگی تحقق آن در عمل است.

• خلاصه مقاله مبانی قرآنی انقلابی ماندن حوزه و امت اسلامی: این مقاله به ریشه های قرآنی تفکر انقلابی در اسلام می پردازد. نویسنده با استناد به آیات قرآن کریم، نشان می دهد که انقلابی گری و مبارزه با ظلم و فساد، نه تنها یک انتخاب، بلکه یک وظیفه الهی است که هم حوزه و هم امت اسلامی باید به آن پایبند باشند. این بخش، زمینه فکری و اعتقادی لازم برای انقلابی گری را فراهم می آورد و آن را از سطح یک حرکت صرفاً سیاسی به یک حرکت ریشه دار در وحی ارتقاء می بخشد.

• خلاصه مقالات شاخص های حوزه انقلابی و حوزه انقلابی و شاخص های آن : این مقالات به فهرست بندی و شرح دقیق ویژگی ها و معیارهایی می پردازند که یک حوزه علمیه را انقلابی می سازد. از جمله این شاخص ها می توان به بصیرت سیاسی، روحیه جهادی، التزام به ولایت فقیه، دغدغه مندی نسبت به مسائل جهان اسلام و مبارزه با استکبار اشاره کرد. این مقالات به خواننده کمک می کنند تا تفاوت های یک حوزه علمیه انقلابی را با حوزه های سنتی یا غیرانقلابی تشخیص دهد و مسیرهای عملی برای دستیابی به این شاخص ها را شناسایی کند. تأکید بر پویایی فقه، عدم جمود فکری و آمادگی برای پاسخ گویی به نیازهای زمان، از دیگر ابعاد مهم مطرح شده در این بخش است.

فصل دوم: حوزه انقلابی در اندیشه بزرگان انقلاب

برای درک عمیق تر مفهوم حوزه انقلابی، ضروری است که به اندیشه ها و دیدگاه های پیشوایان و بزرگان انقلاب اسلامی رجوع کرد. این فصل، به تحلیل آرای سه شخصیت برجسته در این زمینه می پردازد.

• خلاصه مقاله باز طراحی مولفه های حوزه علمیه ی انقلابی با تاکید بر آرای امام خامنه ای (مدظله العالی): این مقاله به کاوش در دیدگاه های رهبر معظم انقلاب اسلامی درباره مؤلفه های اساسی و راهبردهای حوزه انقلابی اختصاص دارد. خواننده با این بخش درمی یابد که از منظر ایشان، حوزه انقلابی باید دارای ویژگی هایی چون فهم عمیق اسلام ناب، بصیرت سیاسی و اجتماعی، روحیه جهادی، دوری از دنیازدگی، و آمادگی برای پاسخ گویی به نیازهای نظام اسلامی باشد. تأکید بر تحول و نوآوری در کنار حفظ اصول، از مهم ترین نکات برجسته در اندیشه ایشان است که این مقاله به تفصیل به آن می پردازد.

• خلاصه مقاله حوزه انقلابی در هندسه فکری شهید مطهری: شهید مرتضی مطهری، یکی از برجسته ترین نظریه پردازان انقلاب اسلامی، دیدگاه های عمیقی درباره نقش حوزه علمیه در تحولات اجتماعی و سیاسی داشتند. این مقاله به بررسی و استخراج ابعاد حوزه انقلابی از آثار و اندیشه های ایشان می پردازد. شهید مطهری بر اهمیت عنصر اجتهاد پویا، مقابله با تحجر و التقاط، و حضور فعال روحانیت در صحنه های اجتماعی تأکید داشتند. این بخش، خواننده را با ریشه های فکری حوزه انقلابی در دهه قبل از پیروزی انقلاب آشنا می سازد و نقش نواندیشی دینی را در این مفهوم برجسته می کند.

• خلاصه مقاله آسیب شناسی حوزه انقلابی در اندیشه شهید بهشتی: شهید آیت الله دکتر بهشتی، به عنوان یکی از معماران فکری انقلاب، نگاهی آسیب شناسانه به موانع و چالش هایی داشتند که می تواند حوزه را از مسیر انقلابی گری دور کند. این مقاله به تحلیل دیدگاه ایشان در مورد این آسیب ها می پردازد. از جمله آسیب های مطرح شده می توان به دنیازدگی، بی تفاوتی نسبت به سرنوشت جامعه، عدم درک صحیح از نیازهای زمان و دوری از مردم اشاره کرد. خواننده با مطالعه این بخش، با هشدارهای بزرگان انقلاب درباره خطرات انحراف از مسیر انقلابی گری و راه های پیشگیری از آن آشنا می شود.

فصل سوم: حوزه انقلابی؛ عوامل، راهکارها، موانع و چالش ها

حفظ مسیر انقلابی گری برای حوزه های علمیه، مسیری هموار نیست و با موانع و چالش های متعددی روبرو است. این فصل، به بررسی این چالش ها و ارائه راهکارهایی برای فائق آمدن بر آن ها می پردازد.

• خلاصه مقالات مرتبط با موانع انقلابی ماندن حوزه (درونی و بیرونی): مقالات این بخش به تبیین و تحلیل موانع مختلفی می پردازند که می تواند مانع انقلابی ماندن حوزه علمیه شود. این موانع به دو دسته درونی و بیرونی تقسیم می شوند. موانع درونی شامل اندیشه های سکولاریستی، اسلام غیرسیاسی، فهم ناصحیح از مفهوم «حوزه انقلابی»، برداشت غلط از برخی روایات، عدم التفات به کارکردها و ثمرات حوزه انقلابی، وجود مصادیق ضعیف یا غیرواقعی از حوزه انقلابی، راحت طلبی و فرار از مسئولیت، و دنیازدگی حوزه های علمیه است. موانع بیرونی نیز شامل شبیه سازی حوزه انقلابی، پروژه حذف علمای انقلابی، اختلاف افکنی بین علما و مخالفت حکومت ها با رویکرد انقلابی حوزه ها می شود. خواننده با این تحلیل ها، ابعاد پیچیده مقابله با این موانع را درک می کند.

• خلاصه مقالات مرتبط با راهکارها و عوامل تقویت حوزه انقلابی: این بخش به بررسی راهبردها و عواملی می پردازد که می تواند حوزه انقلابی را تقویت کند و به آن در حفظ مسیر خود یاری رساند. از جمله این راهکارها می توان به انتظار جهادی، التزام به رهنمودهای رهبری، پویایی فقه، آموزش های متناسب با نیازهای زمان، تقویت ارتباط با جامعه و جهان اسلام، و پرورش طلاب و اساتید با روحیه جهادی و انقلابی اشاره کرد. این مقالات، نقشه راهی عملیاتی برای تحکیم و توسعه حوزه انقلابی ارائه می دهند و امید به آینده ای روشن تر را در دل خواننده زنده می کنند.

• خلاصه مقاله «حوزه انقلابی» و چالش «اسلام رحمانی»: این مقاله یکی از چالش های گفتمانی و فکری معاصر را در مواجهه با مفهوم حوزه انقلابی تحلیل می کند. گفتمان «اسلام رحمانی» که گاهی به معنای تضعیف ابعاد انقلابی و سیاسی اسلام برداشت می شود، می تواند در مسیر انقلابی گری حوزه چالش هایی ایجاد کند. نویسنده با دقت به بررسی این چالش و تبیین مرزهای بین رحمت اسلامی و انقلابی گری فعال می پردازد، و نشان می دهد که این دو مفهوم در ذات خود تضادی ندارند، بلکه سوءبرداشت ها می توانند منجر به انحراف شوند.

فصل چهارم: حوزه انقلابی، نقش ها و کارکردها

حوزه انقلابی تنها یک مفهوم نظری نیست، بلکه دارای نقش ها و کارکردهای عملی مهمی در جامعه و نظام اسلامی است. این فصل به بررسی این نقش ها و تأثیرات آن می پردازد.

• خلاصه مقاله نقش حوزه انقلابی در پیروزی انقلاب اسلامی: این مقاله به نقش بی بدیل و تعیین کننده روحانیت انقلابی در شکل گیری و پیروزی انقلاب اسلامی می پردازد. خواننده با مطالعه این بخش، در می یابد که چگونه روحانیت با تبیین مبانی اسلامی مبارزه با استبداد، سازماندهی مردم، و رهبری حرکت های مردمی، زمینه ساز سقوط رژیم پهلوی و استقرار نظام اسلامی شد. این مقاله بر این نکته تأکید دارد که بدون حضور و رهبری حوزه های علمیه انقلابی، پیروزی انقلاب اسلامی به این شکل ممکن نبود.

• خلاصه مقاله جایگاه حوزه و حوزویان انقلابی در تقویت اعتماد به نفس ملی: یکی از مهم ترین کارکردهای حوزه انقلابی، ارتقاء خودباوری و اعتماد به نفس ملی است. این مقاله به بررسی چگونگی نقش آفرینی حوزه در این زمینه می پردازد. حوزه های علمیه با پرورش اندیشه های خوداتکایی، مبارزه با فرهنگ غرب زدگی، و تبیین توانمندی های درونی ملت، به تقویت اعتماد به نفس ملی کمک می کنند. این بخش، به خواننده نشان می دهد که چگونه رهبری فکری حوزویان می تواند به ملت کمک کند تا بر توانایی های خود تکیه کرده و از الگوهای بیگانه مستقل شود.

• خلاصه مقاله استاد انقلابی و شاگرد انقلابی (نقش استاد اخلاق امام خمینی در روحیه انقلابی امام): این مقاله به تحلیل رابطه استاد و شاگرد در فضای انقلابی و نمونه های تاریخی آن می پردازد و به طور خاص، نقش استاد اخلاق امام خمینی (ره) را در شکل گیری روحیه انقلابی ایشان بررسی می کند. این بخش، خواننده را با این حقیقت آشنا می سازد که تربیت انقلابی، فرایندی است که در بستر تعاملات عمیق اخلاقی و معنوی شکل می گیرد و نقش اساتید برجسته در پرورش رهبران انقلابی، بی بدیل است. این مقاله، به اهمیت بعد تربیتی در کنار بعد علمی در حوزه انقلابی تأکید می ورزد.

فصل پنجم: حوزه انقلابی و رابطه آن با نظام اسلامی

رابطه حوزه انقلابی با نظام جمهوری اسلامی، یکی از ابعاد کلیدی و پیچیده این گفتمان است. این فصل به بررسی چگونگی این تعامل و مسئولیت های متقابل می پردازد.

• خلاصه مقالات مرتبط با تعامل و حمایت: این مقالات به بررسی مبانی فقهی و کلامی حمایت حوزه انقلابی از نظام اسلامی و نحوه تعامل آن می پردازند. خواننده در این بخش در می یابد که حمایت حوزه از نظام اسلامی، صرفاً یک حمایت سیاسی نیست، بلکه ریشه در مبانی اعتقادی و وظایف دینی دارد. تعامل سازنده حوزه با نظام، به معنای حمایت از نقاط قوت و تذکر دلسوزانه نسبت به کاستی ها است. این مقالات، چارچوبی برای درک رابطه پیچیده اما حیاتی بین نهاد دین و حکومت دینی ارائه می دهند.

• خلاصه مقاله تولید «فقه حکومتی» مهم ترین شاخص «حوزه انقلابی»: این مقاله تأکید دارد که یکی از مهم ترین شاخصه های انقلابی گری حوزه علمیه، توانایی و مسئولیت آن در تولید «فقه حکومتی» است. فقه حکومتی، فقهی است که ناظر بر اداره جامعه و نظام اسلامی باشد و بتواند برای مسائل پیچیده حکمرانی، راه حل های شرعی و کاربردی ارائه دهد. خواننده با این بخش درمی یابد که حوزه انقلابی نمی تواند صرفاً به فقه فردی و احکام شخصی بپردازد، بلکه باید فعالانه در تولید دانش فقهی لازم برای اداره یک حکومت دینی مشارکت داشته باشد. این امر، نشان دهنده بلوغ و مسئولیت پذیری حوزه در قبال سرنوشت جامعه است.

جمع بندی و نتیجه گیری کلی

کتاب مجموعه مقالات همایش ملی حوزه انقلابی (1)، گامی بلند در تبیین و تعمیق مفهوم حیاتی حوزه انقلابی است. مقالات این مجموعه، با رویکردهای گوناگون، ابعاد مختلف این مفهوم را از چیستی و مبانی تا شاخص ها، موانع، راهکارها و کارکردها مورد بررسی قرار داده اند. خواننده با مطالعه این اثر، به درکی جامع و تحلیلی از دغدغه های بزرگان انقلاب در زمینه انقلابی ماندن حوزه های علمیه، و همچنین چالش های پیش روی این مسیر دست پیدا می کند.

پیام اصلی کتاب، تأکید بر ضرورت حیات مستمر و پویای حوزه انقلابی به عنوان ضامن بقای نظام اسلامی و هدایت جامعه است. این کتاب نشان می دهد که انقلابی گری حوزه، نه یک انتخاب مقطعی، بلکه یک رسالت تاریخی و الهی است که ریشه در آموزه های قرآنی و سیره اهل بیت (ع) دارد. انسجام مباحث مطرح شده در فصول مختلف، به خواننده کمک می کند تا نه تنها با تک تک مقالات، بلکه با کل گفتمان حوزه انقلابی آشنا شود و اهمیت آن را درک کند. این اثر، ارزش افزوده ای برای پژوهشگران، طلاب، و عموم علاقه مندان به مباحث انقلاب اسلامی به شمار می رود و چشم اندازی روشن از آینده حوزه انقلابی را ترسیم می کند.

پیشنهادهایی برای مطالعات بیشتر

برای تعمیق بخشیدن به درک خود از موضوع حوزه انقلابی و ابعاد مرتبط با آن، مطالعه منابع تکمیلی می تواند بسیار مفید باشد. علاوه بر این، مطالعه کامل کتاب مجموعه مقالات همایش ملی حوزه انقلابی (1) به تمامی علاقه مندان به پژوهش عمیق تر در این حوزه اکیداً توصیه می شود، چرا که این مقاله تنها خلاصه ای تحلیلی از اقیانوس بیکران مباحث مطرح شده در آن است.

برخی از منابع و موضوعات پیشنهادی برای مطالعات بیشتر عبارتند از:

• آثار امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری (مدظله العالی) درباره نقش روحانیت و حوزه علمیه در انقلاب اسلامی.
• کتاب ها و مقالات شهید مرتضی مطهری در زمینه نواندیشی دینی و رسالت روحانیت.
• مطالعات مربوط به آسیب شناسی حوزه های علمیه و چالش های فراروی آن ها.
• پژوهش هایی درباره فقه حکومتی و نظریه ولایت فقیه.
• مقالات و کتب مرتبط با نقش روحانیت در تاریخ معاصر ایران.

منابع و مأخذ

منبع اصلی مورد بررسی در این مقاله، کتاب زیر است:

• مجموعه مقالات همایش ملی حوزه انقلابی (1). (1395). ناشر: مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی.