تاریخچه پارک ملی همیس هند: از تاسیس تا امروز، داستان سرزمینی در قلب هیمالیا برای پلنگ های برفی

پارک ملی همیس هند، واقع در منطقه له لاداخ، یکی از برجسته ترین مناطق حفاظت شده در جهان است که به دلیل میزبانی بزرگترین جمعیت پلنگ برفی در یک منطقه حفاظت شده شناخته می شود. این پارک، تنها پارک ملی هند است که در شمال هیمالیا قرار گرفته و بزرگترین پارک ملی جنوب آسیا به شمار می رود. تاریخچه آن داستانی از تلاش مداوم برای حفظ زیست بوم های منحصر به فرد و گونه های نادر در ارتفاعات بالای هیمالیا را روایت می کند.

تاریخچه پارک ملی همیس هند، در قلب سرزمین های کوهستانی لاداخ و در ارتفاعات بی نظیر هیمالیا، داستانی شگفت انگیز از حفاظت و بقاست. این پارک نه تنها به خاطر مناظر کوهستانی خیره کننده و فرهنگ غنی تبتی خود شهرت دارد، بلکه به دلیل نقش حیاتی اش در حفظ یکی از نمادین ترین و گریزان ترین گونه های جانوری سیاره، یعنی پلنگ برفی، در سراسر جهان مورد توجه قرار گرفته است. تکامل این منطقه حفاظت شده، از یک ایده اولیه برای محافظت از حیات وحش تا تبدیل شدن به یکی از بزرگترین و مهم ترین پارک های ملی قاره آسیا، نشان دهنده تعهد عمیق به حفظ تنوع زیستی در یکی از خشن ترین اما باشکوه ترین زیست بوم های جهان است. همراه شدن با این روایت تاریخی، دریچه ای به سوی گذشته و حال این سرزمین باز می کند و اهمیت بی بدیل آن را در چشم انداز طبیعی و فرهنگی هند و هیمالیا آشکار می سازد.

بستر شکل گیری و نیاز به حفاظت (پیش از تاسیس)

طبیعت بکر و چالش ها در لاداخ

پیش از آنکه نام «پارک ملی همیس» بر این سرزمین گذاشته شود، منطقه لاداخ به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود در شمال هیمالیا، همواره زیستگاهی بکر و بی نظیر برای گونه های جانوری و گیاهی کمیاب بوده است. آب و هوای سرد، ارتفاعات بالا و شرایط اقلیمی خشن، باعث شده تا تنها گونه های سازگار و مقاوم بتوانند در این محیط دوام بیاورند. این منطقه در طول تاریخ، مأمن حیواناتی چون پلنگ برفی، بز کوهی آبی (بهارال)، قوچ تبتی (آرگالی) و شاپو (گوسفند وحشی لاداخ) بوده که همگی به زندگی در ارتفاعات و شرایط سخت خو گرفته اند.

اما حتی این طبیعت بکر و دست نخورده نیز از گزند فعالیت های انسانی در امان نماند. شکار بی رویه، چرای دام های اهلی در مراتع حیات وحش و افزایش جمعیت محلی، به تدریج فشار را بر اکوسیستم های حساس لاداخ افزایش داد. پلنگ های برفی، به دلیل شکار دام های محلی، هدف انتقام جویی چوپانان قرار می گرفتند و جمعیت آن ها به شدت کاهش می یافت. این چالش ها، نیاز مبرم به ایجاد یک منطقه حفاظت شده را بیش از پیش نمایان ساخت.

پیش زمینه های قانونی و محیط زیستی در هند

در دهه های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ میلادی، همزمان با افزایش آگاهی جهانی نسبت به مسائل زیست محیطی، هند نیز گام های مهمی در مسیر حفاظت از طبیعت برداشت. سازمان ها و نهادهای بین المللی مانند اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) و صندوق جهانی حیات وحش (WWF)، با انجام مطالعات و جلب حمایت های مالی، توجهات را به مناطق هیمالیایی و گونه های در معرض خطر آن معطوف کردند. این جنبش های جهانی و تلاش های فعالان محیط زیست، دولت هند را ترغیب کرد تا با تدوین قوانین و مقررات جدید، از میراث طبیعی خود محافظت کند.

تصویب قانون حفاظت از حیات وحش هند در سال ۱۹۷۲، نقطه عطفی در تاریخ محیط زیست این کشور بود. این قانون چارچوب لازم برای ایجاد پارک های ملی، پناهگاه های حیات وحش و مناطق حفاظت شده را فراهم آورد. در این بستر قانونی و با فشارهای فزاینده برای حفاظت از پلنگ برفی و زیستگاه آن، ایده تأسیس پارک ملی همیس شکل گرفت. محققان و متخصصان حیات وحش دریافته بودند که برای حفظ این گونه نادر و سایر حیوانات هیمالیایی، به یک منطقه حفاظت شده وسیع و استراتژیک نیاز است تا بتواند پویایی طبیعی اکوسیستم را حفظ کند.

تاسیس و مراحل اولیه توسعه (دهه ۱۹۸۰)

سال ۱۹۸۱: تولد پارک ملی همیس

لحظه تاریخی تاسیس پارک ملی همیس در سال ۱۹۸۱ رقم خورد. در این سال، دولت هند با هدف اولیه و اصلی حفاظت از زیستگاه پلنگ برفی و سایر گونه های بومی هیمالیا، این منطقه را رسماً به عنوان «پارک ملی» معرفی کرد. در ابتدا، پارک ملی همیس مساحتی در حدود ۶۰۰ کیلومتر مربع را پوشش می داد. این وسعت اولیه، عمدتاً حوضه های آبریز رومباک و مارخا را در بر می گرفت که به دلیل غنای زیستی و حضور پلنگ های برفی، از اهمیت ویژه ای برخوردار بودند.

اهداف اصلی تاسیس این پارک فراتر از صرفاً حفاظت از گونه های جانوری بود؛ بلکه شامل حفظ تنوع زیستی گیاهی، منابع آبی و فرهنگ بومی منطقه نیز می شد. اداره حفاظت از حیات وحش جامو و کشمیر، که در آن زمان مسئولیت مدیریت این منطقه را بر عهده داشت، نقش کلیدی در شکل گیری و اداره اولیه پارک ایفا کرد. این اقدام، آغاز راهی طولانی و چالش برانگیز برای تبدیل شدن همیس به نمادی از حفاظت از محیط زیست در هیمالیا بود.

گسترش اولیه مرزها (سال ۱۹۸۸)

با گذشت زمان و انجام مطالعات بیشتر، مشخص شد که مساحت اولیه پارک برای ایجاد یک منطقه حائل مؤثر و گنجاندن تمامی زیستگاه های کلیدی پلنگ های برفی و سایر حیوانات بزرگ، کافی نیست. تجربه نشان داد که برای تضمین بقای طولانی مدت این گونه ها، نیاز به یک قلمرو وسیع تر و پیوسته وجود دارد. در نتیجه، در سال ۱۹۸۸، پارک ملی همیس شاهد اولین گسترش قابل توجه خود بود. در این مرحله، با ادغام زمین های همجوار، مساحت پارک به حدود ۳۳۵۰ کیلومتر مربع افزایش یافت. این گسترش نه تنها به افزایش فضای زندگی برای حیات وحش کمک کرد، بلکه با ایجاد مناطق بافر (حائل) بزرگتر، از فشارهای بیرونی مانند چرای دام ها و شکار غیرقانونی نیز کاست.

این تصمیم نشان دهنده درک عمیق تر از پیچیدگی های اکولوژیکی و نیاز به رویکرد جامع تر در حفاظت بود. مرزهای جدید، بخش های بیشتری از رشته کوه های زانسکا و زیستگاه های متنوع آن را در بر گرفتند، که این امر به حفاظت از کل زنجیره غذایی و پویایی طبیعی اکوسیستم کمک شایانی کرد. این دوره، پایه های تبدیل همیس به یکی از بزرگترین پارک های ملی هند را بنا نهاد.

همیس به عنوان یک ابر پارک ملی (دهه ۱۹۹۰ و پس از آن)

رسیدن به مقیاس کنونی (سال ۱۹۹۰)

دهه ۱۹۹۰ نقطه عطف دیگری در تاریخچه پارک ملی همیس محسوب می شود. در سال ۱۹۹۰، پس از بررسی ها و برنامه ریزی های دقیق، پارک به گسترش نهایی خود رسید و مساحتی بالغ بر ۴۴۰۰ کیلومتر مربع را به خود اختصاص داد. این گسترش چشمگیر، پارک ملی همیس را به بزرگترین پارک ملی در جنوب آسیا و دومین منطقه حفاظت شده پیوسته در هند (پس از ذخیره گاه زیست کره ناندا دیوی) تبدیل کرد. این ابعاد وسیع، به همیس امکان داد تا اکوسیستمی کامل و خودکفا را در بر بگیرد و به پناهگاهی امن برای مجموعه ای بی نظیر از حیات وحش هیمالیایی تبدیل شود.

مرزهای جغرافیایی این گسترش شامل بخش های وسیعی از رشته کوه زانسکا و مرزهای شمالی با رود سند می شد. این تغییرات مرزی، به گونه ای طراحی شدند که تمامی زیستگاه های حیاتی پلنگ برفی، قوچ های تبتی و بزهای کوهی آبی را در بر بگیرد و از پراکندگی جمعیت آن ها جلوگیری کند. این مقیاس عظیم نه تنها از نظر مساحت، بلکه از منظر اهمیت زیست محیطی نیز همیس را در جایگاه ویژه ای قرار داد و آن را به یکی از مهمترین قطب های حفاظت از تنوع زیستی کوهستانی در جهان تبدیل کرد.

جایگاه منحصر به فرد همیس

پارک ملی همیس به دلیل چندین ویژگی منحصر به فرد، جایگاه ویژه ای در میان مناطق حفاظت شده هند و حتی جهان دارد. این پارک تنها پارک ملی در کشور هند است که در شمال رشته کوه های عظیم هیمالیا قرار گرفته است. این موقعیت جغرافیایی، آب و هوا و اکوسیستم خاصی را برای آن به ارمغان آورده که با سایر پارک های ملی هند تفاوت اساسی دارد.

همیس بخشی از قلمرو پالئارکتیک (Palearctic realm) محسوب می شود که شامل بخش های وسیعی از اروپا، آسیا و شمال آفریقا است و از نظر زیست شناسی، آن را از مناطق حاره ای هند متمایز می کند. این ویژگی، همیس را به زیستگاهی منحصر به فرد برای گونه های سازگار با آب و هوای سرد و کوهستانی تبدیل کرده است. در واقع، همیس نه تنها یک پارک ملی، بلکه یک قطعه بی بدیل از طبیعت دست نخورده هیمالیایی است که روایتگر پایداری حیات در شرایط سخت و یادآور مسئولیت انسان در قبال حفظ این میراث گرانبهاست. عظمت و زیبایی این سرزمین، هر بازدیدکننده ای را تحت تاثیر قرار می دهد و اهمیت تاریخی آن را در قلب هر مشاهده گری حک می کند.

جنبه های فرهنگی و تعاملات انسانی در طول تاریخ

صومعه همیس: میراثی ۴۰۰ ساله در دل پارک

در قلب پارک ملی همیس، نه تنها زیبایی های طبیعی و حیات وحش نادر به چشم می خورد، بلکه میراثی فرهنگی با قدمت بیش از چهارصد سال نیز جای گرفته است: صومعه همیس. این صومعه باشکوه، یکی از بزرگترین و مهمترین مراکز روحانی بودایی تبتی در لاداخ محسوب می شود و در طول تاریخ، نقشی کلیدی در حفظ فرهنگ و معنویت منطقه ایفا کرده است. صومعه همیس در گذشته، نه تنها مکانی برای عبادت و مراقبه بود، بلکه به عنوان یک نقطه توقف حیاتی در مسیرهای تجاری و زیارتی قدیمی که لاداخ را به تبت وصل می کردند، عمل می کرد. داستان ها و افسانه های بسیاری پیرامون این صومعه وجود دارد؛ از جمله ادعای بحث برانگیز نیکولاس نوتوویچ، روزنامه نگار روسی در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، مبنی بر حضور عیسی مسیح در سال های گمشده زندگی اش در تبت و لاداخ، به ویژه در همین صومعه همیس.

این صومعه با معماری چشمگیر، نقاشی های دیواری باستانی و جشنواره سالانه همیس تسهچو (Hemis Tsechu) که هزاران نفر از سراسر جهان را به خود جذب می کند، نه تنها یک مرکز مذهبی، بلکه نمادی زنده از پیوند عمیق فرهنگ و طبیعت در این منطقه است. حضور صومعه در داخل مرزهای پارک ملی، چالش ها و فرصت های منحصربه فردی را برای مدیریت همزمان حفاظت از حیات وحش و حفظ میراث فرهنگی ایجاد کرده است.

زندگی بومیان و تعارضات تاریخی

برخلاف بسیاری از پارک های ملی که خالی از سکنه هستند، پارک ملی همیس میزبان جمعیتی بیش از ۱۶۰۰ نفر از بومیان است که عمدتاً دامدار هستند و به پرورش مرغ، بز و گوسفند مشغولند. این مردمان، قرن هاست که در این سرزمین زندگی می کنند و سبک زندگی سنتی آن ها، از دیرباز با طبیعت منطقه در هم تنیده شده است. آن ها برای چرای دام های خود و جمع آوری منابع طبیعی مانند گیاهان دارویی و سوخت، به محیط زیست پارک وابسته اند. این تعاملات سنتی، هرچند بخشی از میراث فرهنگی منطقه محسوب می شوند، اما در طول تاریخ به تعارضات انسان-حیوان نیز منجر شده است.

پلنگ های برفی، به عنوان شکارچیان رأس هرم غذایی، گاهی اوقات به دام های اهلی حمله کرده و خسارات سنگینی به دامداران وارد می کنند. این حملات، موجب حس خصومت و در برخی موارد، شکار تلافی جویانه پلنگ ها توسط بومیان شده است. همچنین، چرای بیش از حد دام ها به تخریب مراتع و کاهش طعمه های طبیعی پلنگ برفی انجامیده که خود عامل دیگری در افزایش تعارضات است. در طول زمان، راهکارهای مختلفی برای مدیریت این چالش ها اتخاذ شده است، از جمله پرداخت غرامت به دامداران، ساخت پناهگاه های مقاوم برای دام ها و توسعه برنامه های آموزش و آگاهی بخشی به جوامع محلی. این تلاش ها نشان می دهد که حفاظت از حیات وحش در همیس، بدون توجه به نیازها و مشارکت جوامع بومی، امکان پذیر نخواهد بود.

پارک ملی همیس، با مساحت ۴۴۰۰ کیلومتر مربع، بزرگترین پارک ملی در جنوب آسیا و تنها پارک ملی هند در شمال هیمالیا است که به دلیل جمعیت بالای پلنگ برفی شهرت جهانی دارد.

تلاش های حفاظتی و چالش ها در گذر تاریخ

نهادهای متولی و پروژه های کلیدی

در طول تاریخچه پارک ملی همیس، نهادهای متعددی نقش حیاتی در مدیریت و حفاظت از این منطقه ایفا کرده اند. اداره حفاظت از حیات وحش جامو و کشمیر، و پس از آن اداره حفاظت از حیات وحش لاداخ، به عنوان متولی اصلی، مسئولیت نظارت بر اجرای قوانین، پایش حیات وحش و توسعه برنامه های حفاظتی را بر عهده داشته است. این نهادها، با همکاری سازمان های بین المللی و محلی، پروژه های کلیدی متعددی را برای تضمین بقای اکوسیستم همیس به اجرا درآورده اند.

یکی از مهم ترین این پروژه ها، «پروژه پلنگ برفی» است که در سال ۲۰۰۴ آغاز و در سال ۲۰۰۹ رسماً راه اندازی شد. هدف این پروژه، حفاظت جامع از پلنگ برفی و زیستگاه آن در سراسر منطقه هیمالیا بود و همیس به عنوان یکی از کانون های اصلی آن شناخته می شد. علاوه بر این، پروژه هایی با هدف توسعه روستایی و اکوتوریسم نیز به منظور بهبود معیشت جوامع محلی و کاهش وابستگی آن ها به منابع پارک طراحی و اجرا شده اند، از جمله:

• پروژه اکوتوریسم لاداخ (Ladakh Eco-tourism Project): با هدف توسعه گردشگری پایدار و مسئولانه.
• برنامه اقامتگاه های بومی لاداخ (Ladakh Home-stays): امکان اقامت گردشگران در خانه های روستایی برای ایجاد منبع درآمد جایگزین برای بومیان.
• آموزش راهنمای طبیعت گردی: تربیت جوانان محلی برای فعالیت در بخش گردشگری و کاهش بیکاری.
• اکو کافه (Eco Cafe): ایجاد فرصت های شغلی برای گروه های زنان محلی و فروش صنایع دستی.

این تلاش ها نشان دهنده رویکرد چندوجهی برای حفاظت هستند که نه تنها بر حیات وحش، بلکه بر ابعاد اجتماعی و اقتصادی جوامع انسانی نیز تمرکز دارند.

مدیریت چالش ها در طول زمان

مدیریت پارک ملی همیس در طول تاریخ با چالش های پیچیده ای روبرو بوده است. یکی از بزرگترین این چالش ها، تعادل بخشیدن بین نیازهای دامداران محلی و حفظ زیستگاه های حیات وحش بوده است. چرای بیش از حد دام ها و افزایش تعداد آن ها، به تخریب پوشش گیاهی و رقابت با گونه های وحشی برای منابع غذایی منجر شده است. برای مقابله با این موضوع، مقرراتی برای کنترل چرای دام ها و ایجاد مناطق بدون چرا به اجرا درآمده است. همچنین، پروژه هایی برای مقاوم سازی پناهگاه های دام در برابر حملات پلنگ برفی و آموزش دامداران برای همزیستی مسالمت آمیز با حیات وحش، بخشی از راهکارهای مدیریت بوده است.

علاوه بر این، مدیریت رو به رشد گردشگری نیز چالش های خود را داشته است. با افزایش محبوبیت همیس به عنوان مقصدی برای مشاهده پلنگ برفی و ترکینگ، نیاز به وضع مقررات سختگیرانه تر برای کنترل دسترسی و جلوگیری از آسیب به طبیعت احساس شد. ایستگاه های بازرسی در ورودی های پارک ایجاد شده اند تا ورود وسایل نقلیه موتوری را محدود کرده و از گردشگران ورودی، هزینه ای تحت عنوان «هزینه حیات وحش» دریافت کنند. این اقدامات به منظور حفظ تعادل ظریف بین لذت بردن از زیبایی های طبیعی و حفاظت از آن برای نسل های آینده صورت گرفته است. توسعه زیرساخت ها، مانند جاده های روستایی و ایستگاه های بازرسی، نیز با دقت و حساسیت بالا مدیریت شده است تا کمترین تاثیر را بر محیط زیست پارک داشته باشد.

صومعه همیس، با قدمتی ۴۰۰ ساله، نه تنها یک مرکز مذهبی، بلکه نقطه توقفی تاریخی در مسیرهای تجاری قدیمی تبت و نمادی از پیوند عمیق فرهنگ و طبیعت در لاداخ است.

همیس امروز: بازتابی از تاریخچه غنی

جایگاه کنونی پارک

امروز، پارک ملی همیس به جایگاهی بی نظیر در سطح ملی و بین المللی برای حفاظت از تنوع زیستی دست یافته است. این پارک، نه تنها به دلیل ابعاد وسیع و چشم اندازهای کوهستانی خیره کننده خود شناخته می شود، بلکه به خاطر نقش محوری اش در حفظ گونه های جانوری و گیاهی نادر، به ویژه پلنگ برفی، تحسین جهانی را برانگیخته است. جمعیت ۲۰۰ نفری پلنگ برفی که در این پارک زندگی می کنند، آن را به مهم ترین زیستگاه این گربه سان باشکوه تبدیل کرده است.

علاوه بر پلنگ برفی، همیس خانه حیوانات دیگری چون بز کوهی آبی (بهارال)، قوچ تبتی (آرگالی)، شاپو (گوسفند وحشی لاداخ)، خرس قهوه ای اوراسیایی، گرگ تبتی، روباه قرمز و انواع پرندگان شکاری هیمالیایی است. گونه های گیاهی منحصربه فرد، شامل ۱۵ گونه گیاه دارویی نادر و در معرض خطر، نیز به لطف تاریخچه حفاظت از این سرزمین، همچنان در دره ها و دامنه های آن رشد می کنند. همیس در حال حاضر یک آزمایشگاه طبیعی زنده است که پیچیدگی های اکوسیستم های کوهستانی و اهمیت تلاش های حفاظتی مداوم را به نمایش می گذارد.

اکوتوریسم و نقش آن

در کنار اهمیت حفاظتی، پارک ملی همیس به مقصدی برجسته برای اکوتوریسم و ماجراجویی تبدیل شده است. تکامل گردشگری در این منطقه، از مسیرهای ترکینگ سنتی تا کوهنوردی های چالش برانگیز، فرصت های بی نظیری را برای دوستداران طبیعت فراهم آورده است. مسیرهای ترکینگ محبوب مانند دره مارخا و مسیر اسپیتوک به استوک از طریق گردنه گاندا لا، هر ساله میزبان هزاران گردشگر هستند. قله هایی چون استوک کانگری (۶۱۵۳ متر) و کانگ یاتسه (۶۴۹۶ متر) نیز کوهنوردان ماجراجو را از سراسر جهان جذب می کنند.

البته، بدون شک، دیدن پلنگ برفی در زیستگاه طبیعی اش، تجربه نهایی برای بسیاری از بازدیدکنندگان است که بهترین زمان برای آن، اواخر زمستان است. جشنواره تاریخی همیس تسهچو (Hemis Tsechu) که هر تابستان در صومعه همیس برگزار می شود، نیز یکی دیگر از جاذبه های فرهنگی مهم پارک است. برای حفظ تعادل میان گردشگری و حفاظت، اقامتگاه ها عمدتاً به اردوگاه های صحرایی و اقامتگاه های بومی (Homestays) در خانه های روستاییان محدود شده اند که توسط بنیاد حفاظت از پلنگ برفی هند (SLC-IT) در سال ۲۰۰۰ راه اندازی و توسط دولت محلی حمایت می شوند. این رویکرد، نه تنها به حفاظت کمک می کند، بلکه باعث توانمندسازی جوامع محلی نیز می شود. مقررات سختگیرانه در مورد دسترسی به پارک و ایجاد ایستگاه های بازرسی، تضمین می کند که این میراث طبیعی با دقت و مسئولیت پذیری اداره شود.

گردشگری در همیس، نه تنها منبع درآمدی برای منطقه است، بلکه به افزایش آگاهی عمومی در مورد حفظ محیط زیست و حمایت از این اکوسیستم های شکننده کمک می کند. این پارک با تمام فراز و نشیب های تاریخی اش، امروز به نمادی از همزیستی میان انسان و طبیعت در یکی از بلندترین و زیباترین نقاط جهان تبدیل شده است.

---

گونه های جانوری پارک ملی همیس

پارک ملی همیس به دلیل میزبانی از طیف وسیعی از گونه های جانوری منحصربه فرد، به ویژه پلنگ برفی، شهرت جهانی دارد. این منطقه با اکوسیستم خاص خود، پناهگاهی امن برای حیوانات سازگار با ارتفاعات بالا و آب و هوای سرد فراهم آورده است.

پستانداران

جمعیت پستانداران همیس بسیار متنوع و قابل توجه است، که بسیاری از آن ها در لیست گونه های در معرض خطر قرار دارند:

• پلنگ برفی (Snow Leopard): مهم ترین گونه پارک، با بالاترین تراکم جمعیت در جهان در این منطقه.
• بز کوهی آبی (Bharal / Blue Sheep): منبع اصلی غذایی برای پلنگ های برفی.
• قوچ تبتی (Argali / Great Tibetan Sheep): گوسفند وحشی بزرگ با شاخ های پیچیده.
• شاپو (Ladakhi Urial): نوعی گوسفند وحشی که همیس تنها پناهگاه آن در هند است.
• آی بکس آسیایی (Asiatic Ibex): جمعیت کوچکی از این بز کوهی در پارک وجود دارد.
• گرگ تبتی (Tibetan Wolf): شکارچی مهم دیگر در اکوسیستم پارک.
• خرس قهوه ای اوراسیایی (Eurasian Brown Bear): گونه ای در معرض خطر در هند.
• روباه قرمز (Red Fox): از دیگر گوشت خواران کوچک تر منطقه.
• مارموت هیمالیایی (Himalayan Marmot): جونده ای بزرگ و اجتماعی.
• راسو کوهی (Mountain Weasel): شکارچی کوچک.
• خرگوش موش هیمالیایی (Himalayan Mouse Hare): جونده ای کوچک و پشمالو.

پرندگان

دره رومباک (Rumbak Valley) در پارک ملی همیس یک مکان عالی برای پرنده نگری است و گونه های هیمالیایی و فراتر از هیمالیایی در آن دیده می شوند:

• عقاب طلایی (Golden Eagle): پرنده شکاری باشکوه.
• کرکس ریش دار (Lammergeier Vulture): معروف به کرکس استخوان خوار.
• کرکس گریفون هیمالیایی (Himalayan Griffon Vulture): از جمله بزرگترین پرندگان شکاری.
• زرده پر قهوه ای (Brown Accentor): پرنده کوچکی از خانواده گنجشک سانان.
• زرده پر رابین (Robin Accentor): گونه ای دیگر از زرده پرها.
• سسک برگ تیکل (Tickell’s Leaf Warbler): پرنده ای مهاجر.
• سهره رگه دار (Streaked Rosefinch): از پرندگان دانه خوار.
• سهره برفی بال سیاه (Black-winged Snowfinch): سازگار با محیط های کوهستانی.
• چوکار (Chukar): پرنده کوهستانی شبیه کبک.
• بادخورک بلیت (Blyth’s Swift): پرنده ای سریع در پرواز.
• زاغ نوک قرمز (Red-billed Chough): از خانواده کلاغیان.
• کبک برفی هیمالیایی (Himalayan Snowcock): پرنده ای بزرگ و بومی ارتفاعات.
• سیرین آتش پیشانی (Fire-fronted Serin): پرنده ای کوچک و زیبا.

تاکنون، ۱۶ گونه پستاندار و ۷۳ گونه پرنده در پارک ملی همیس ثبت شده اند که این آمار، گواهی بر تنوع زیستی غنی این منطقه و اهمیت آن در سطح جهانی است.

فلور (پوشش گیاهی) پارک ملی همیس

پارک ملی همیس در منطقه سایه بارانی هیمالیا قرار دارد، به این معنی که بارش باران در آن بسیار اندک است. این ویژگی آب و هوایی، همراه با ارتفاعات بالا و شرایط خشن، منجر به شکل گیری یک پوشش گیاهی منحصر به فرد و سازگار شده است.

انواع جنگل ها و پوشش گیاهی در ارتفاعات مختلف

در ارتفاعات پایین تر پارک، می توان جنگل های خشک متشکل از سرو کوهی (Juniper)، صنوبر (Populus) و بید (Salix) را مشاهده کرد. همچنین، جنگل های زیرآلپی (Subalpine) با درختان توس خشک (Dry Birch) و صنوبر (Fir) نیز در این نواحی پراکنده هستند. در کف دره ها، درختان و درختچه های آلپی و استپی غالب هستند که با شرایط خشکی و سرمای منطقه سازگاری یافته اند.

اما هرچه به دامنه های بالاتر کوهستان نزدیک می شویم، جایی که رطوبت بیشتری وجود دارد، پوشش گیاهی آلپی متنوعی به چشم می خورد. این مناطق با گل های وحشی و گیاهان مقاوم تزیین شده اند که شامل موارد زیر می شوند:

• Anemone
• Gentiana (گل سپاس)
• Thalictrum
• Lloydia
• Veronica
• Delphinum
• Carex (گندمیان)
• Kobresia

پوشش گیاهی استپی و گیاهان دارویی نادر

سایر بخش های پارک ملی همیس عمدتاً از پوشش گیاهی استپی تشکیل شده است که در امتداد مسیرهای پایینی رودخانه ها یافت می شوند. این پوشش گیاهی تحت سلطه گونه هایی مانند:

• Caragana
• Artemisia (درمنه)
• Stachys
• Ephedra (هوما)

یک مطالعه انجام شده توسط سی.پی. کالا (CP Kala) حاکی از آن است که ۱۵ گونه گیاه دارویی نادر و در معرض خطر در این پارک رشد می کنند که نشان دهنده اهمیت زیست محیطی بالای این منطقه است. از جمله این گیاهان می توان به:

• Acantholimon lycopodioides
• Arnebia euchroma
• Artemisia maritima
• Bergenia stracheyi
• Ephedra gerardiana
• Ferula jaeschkeana (آنغوزه)
• Hyoscyamus niger (بنگ دانه)

این تنوع گیاهی، همیس را نه تنها از نظر حیات وحش، بلکه از منظر فلور نیز به گنجینه ای ارزشمند تبدیل کرده است و حفاظت از آن برای حفظ تعادل اکوسیستم و پایداری منابع طبیعی ضروری است.

---

نتیجه گیری

تاریخچه پارک ملی همیس هند، روایتی از پایداری، حفاظت و همزیستی در یکی از خشن ترین اما باشکوه ترین نقاط زمین است. از تاسیس اولیه آن در سال ۱۹۸۱ با مساحت ۶۰۰ کیلومتر مربع، تا گسترش نهایی آن در سال ۱۹۹۰ به ۴۴۰۰ کیلومتر مربع که آن را به بزرگترین پارک ملی جنوب آسیا تبدیل کرد، هر گام در مسیر تکامل این پارک، با هدف حفاظت از پلنگ برفی و زیست بوم های منحصر به فرد هیمالیایی برداشته شده است.

این پارک نه تنها پناهگاه امنی برای گونه های نادر جانوری و گیاهی فراهم آورده، بلکه با صومعه ۴۰۰ ساله همیس و جوامع بومی دامدار که در دل آن زندگی می کنند، پیوندی عمیق بین طبیعت و فرهنگ ایجاد کرده است. چالش های تاریخی ناشی از تعارضات انسان-حیوان و مدیریت منابع، با تلاش های مستمر نهادهای متولی و اجرای پروژه های نوآورانه اکوتوریسم و توسعه روستایی، به فرصت هایی برای همزیستی پایدار تبدیل شده اند.

امروزه، پارک ملی همیس به نمادی از موفقیت در حفاظت از محیط زیست در ارتفاعات بالا تبدیل شده و نه تنها به دلیل اهمیت اکولوژیکی، بلکه به دلیل جذابیت های فرهنگی و امکانات بی نظیر برای ماجراجویی و ترکینگ، گردشگران و محققان را از سراسر جهان به خود جذب می کند. ادامه این مسیر پرچالش و در عین حال الهام بخش، مستلزم تداوم آگاهی، حمایت و همکاری تمامی ذینفعان برای حفظ این میراث طبیعی و فرهنگی بی نظیر برای نسل های آینده است.