تاریخچه مسجد والده سلطان

تاریخچه مسجد والده سلطان به روایت گر داستان هایی از قدرت، ایمان و معماری در قلب امپراتوری عثمانی می پردازد. این عنوان در واقع به دو مسجد مهم در استانبول اشاره دارد که هر یک فصلی درخشان از تاریخ و شکوه معماری این شهر را به نمایش می گذارند: مسجد جدید (Yeni Cami) در منطقه امین اونو که نام اولیه آن «مسجد والده سلطان» بوده و دیگری، مسجد والده سلطان پرتونهال در محله آکسارای. هر دو بنا، یادگارهایی از نفوذ و اراده مادران قدرتمند سلاطین عثمانی هستند که نقش بسزایی در شکل دهی به چشم انداز شهری و فرهنگی استانبول ایفا کرده اند. در ادامه، سفری به عمق این تاریخ پرفراز و نشیب خواهیم داشت، با تمرکز ویژه بر مسجد باشکوه جدید که با داستان های جذاب خود، هر بازدیدکننده ای را به گذشته های دور می برد.

در دربار پرزرق و برق عثمانی، جایگاه «والده سلطان» فراتر از یک عنوان بود؛ آنان مادران سلاطین بودند که با نفوذ کلام و قدرت بی بدیل خود، گاه در سایه و گاه آشکارا، سرنوشت امپراتوری را رقم می زدند. این زنان قدرتمند، نه تنها در سیاست دخالت می کردند، بلکه به بانیان بزرگ هنر و معماری نیز تبدیل می شدند و بناهای باشکوهی را برای جاودانگی نام و نفوذ خود بنیان می نهادند. در میان این شاهکارهای معماری، نام «مسجد والده سلطان» همچون ستاره ای در آسمان استانبول می درخشد، اما این نام، حکایتی دوگانه دارد که گاه بازدیدکنندگان را به اشتباه می اندازد.

در استانبول، دو مسجد مهم با این عنوان شناخته می شوند که هر یک روایتگر بخشی از تاریخ و معماری این شهر هستند. یکی از آن ها، مسجد جدید (Yeni Cami) است که در منطقه پرجنب وجوش امین اونو، در انتهای جنوبی پل گالاتا و مشرف به شاخ طلایی، با شکوهی خیره کننده ایستاده است. این مسجد باشکوه که امروزه بیشتر با نام «مسجد جدید» شناخته می شود، در واقع با نام «مسجد والده سلطان» آغاز به ساخت کرده بود. بنای دیگر، مسجد والده سلطان پرتونهال است که در محله آکسارای، داستانی متفاوت اما به همان اندازه جذاب را روایت می کند.

این مقاله سفری عمیق به تاریخ این دو بنای مقدس، با تمرکز اصلی بر تاریخچه جامع و پرچالش «مسجد جدید» خواهد بود؛ مسجدی که نه تنها یک شاهکار معماری عثمانی است، بلکه نمادی از پایداری، قدرت و نفوذ زنان در تاریخ این امپراتوری به شمار می رود. با ما همراه شوید تا پرده از رازهای این بناهای شگفت انگیز برداریم و شکوه دوران عثمانی را از نزدیک لمس کنیم.

تاریخچه جامع مسجد جدید استانبول: والده سلطانی که هرگز فراموش نشد

مسجد جدید استانبول، علیرغم نامش، یکی از قدیمی ترین و مهم ترین مساجد این شهر است که داستان ساخت آن، روایتی پیچیده از قدرت، سیاست و پایداری را در خود جای داده است. این مسجد باشکوه که اکنون در منطقه شلوغ امین اونو قد برافراشته، در ابتدا با نام «مسجد والده سلطان» آغاز به کار کرد و تاریخچه ای پر از فراز و نشیب را پشت سر گذاشته است.

ریشه های نام گذاری و آغاز پروژه (۱۵۹۷ میلادی): رؤیای صفیه سلطان

در سال ۱۵۹۷ میلادی، جرقه های ساخت مسجدی عظیم در قلب استانبول زده شد؛ مسجدی که قرار بود نمادی از قدرت و ایمان باشد. بانی اولیه این پروژه، بانویی قدرتمند به نام صفیه سلطان بود؛ همسر رسمی سلطان مراد سوم و والده سلطان نافذ سلطان محمد سوم. صفیه سلطان، زنی باهوش و با نفوذ بی بدیل در دربار، دو سال پس از به سلطنت رسیدن پسرش، محمد سوم، در سال ۱۵۹۵، دستور ساخت این مسجد را صادر کرد.

انتخاب نام اولیه «مسجد والده سلطان» برای این بنا، گواهی بر قدرت و جایگاه والای صفیه سلطان بود. او با این اقدام، نه تنها به دنبال گسترش نفوذ اسلام بود، بلکه اهداف سیاسی و اجتماعی عمیق تری را نیز دنبال می کرد. محله امین اونو، جایی که مسجد قرار بود ساخته شود، در آن زمان نخستین مرکز تجاری شهر و محل سکونت جمعیت قابل توجهی از یهودیان بود. صفیه سلطان با قرار دادن مسجد در این منطقه استراتژیک، قصد داشت به بهانه نارضایتی فزاینده تجار محلی و خارجی از افزایش قدرت و نفوذ هم کیشان یهودی شان، قلمرو نفوذ اسلام را در این بخش حیاتی شهر گسترش دهد. این اقدام، توجیهی موجه برای غصب املاک و زمین های منطقه فراهم می کرد تا بستر لازم برای ساخت و توسعه مسجد مهیا شود.

موقعیت مکانی مسجد نیز اهمیت استراتژیکی داشت؛ در انتهای جنوبی پل گالاتا، مشرف به شاخ طلایی، جایی که قلب تپنده تجارت و رفت وآمد شهر بود. این انتخاب مکانی، دسترسی به مسجد را برای همگان آسان می کرد و آن را به نقطه کانونی برای فعالیت های مذهبی، اجتماعی و اقتصادی تبدیل می ساخت.

برای تحقق این رؤیای باشکوه، صفیه سلطان، داوود آقا، یکی از برجسته ترین شاگردان معمار بزرگ سنان را به عنوان معمار اصلی پروژه برگزید. اما سرنوشت پروژه های بزرگ گاه با چالش های غیرمنتظره ای گره می خورد. داوود آقا در سال ۱۵۹۹ میلادی درگذشت و پس از او، مسئولیت معماری به دالگیچ احمد چاوش سپرده شد. اما این تغییرات، تنها آغاز مسیری پر سنگلاخ بود.

چالش ها و توقف طولانی ساخت (۱۶۰۳ میلادی): طوفان های دربار

ساخت مسجد جدید، برخلاف دیگر پروژه های امپراتوری که معمولاً با سرعت و قاطعیت پیش می رفتند، با چالش های فراوانی روبه رو شد و بیش از نیم قرن به درازا کشید. این تاخیر طولانی، ریشه در اختلافات سیاسی عمیق و درگیری های داخلی در دربار عثمانی داشت. مخارج گزاف پروژه، به ویژه، با انتقادات شدیدی مواجه شد. دربار و مردم، به خصوص ینی چری ها که از افزایش قدرت سیاسی والده سلطان خشمگین بودند، ساخت این مسجد را هزینه ای گزافه می پنداشتند و از آن ناراضی بودند.

در سال ۱۶۰۳ میلادی، با فوت سلطان محمد سوم، صفیه سلطان قدرت خود را از دست داد و مجبور شد پروژه ناتمام مسجد را رها کند. او به حرمسرای سلطنتی منتقل شد و با افول قدرت بانی اصلی، سلطان جدید، احمد اول، نیز هیچ علاقه ای به پیگیری و ادامه این پروژه نشان نداد. این بی علاقگی سلطانی، به توقف کامل ساخت بنا منجر شد. برای بیش از پنجاه سال، سازه نیمه تمام مسجد در قلب استانبول، به حال خود رها شد و در معرض فرسایش طبیعی و تخریب قرار گرفت؛ نمادی از جاه طلبی های ناتمام و تغییرات ناگهانی قدرت در دربار عثمانی.

ویرانی و احیای مجدد (۱۶۶۰ میلادی): نوری در دل خاکستر

پس از دهه ها فراموشی، در سال ۱۶۶۰ میلادی، سرنوشت به گونه ای دیگر رقم خورد. آتش سوزی بزرگی استانبول را در برگرفت که بسیاری از محله های شهر را برای بیش از دو روز به خاکستر تبدیل کرد. مسجد جدید نیز که نیمه کاره رها شده بود، به شدت آسیب دید و به نظر می رسید که دیگر امیدی به تکمیل آن نیست.

اما درست در دل این ویرانی، بارقه ای از امید پدیدار شد. در همان سال، معمار سلطنتی، مصطفی آقا، با پیشنهادی حیاتی به دربار آمد. او به تورخان خدیجه سلطان، مادر سلطان محمد چهارم، پیشنهاد کرد که برای نشان دادن تقوا و قدرت خود، پروژه مسجد را تکمیل کند. تورخان خدیجه سلطان، زنی با نفوذ و اراده ای قوی، این پیشنهاد را پذیرفت و با عزمی راسخ، بانی جدید این پروژه عظیم شد. او نه تنها دستور به ازسرگیری ساخت مسجد را داد، بلکه برای حمایت مالی و اقتصادی از این مجتمع، دستور ساخت بازار ادویه (Misir Çarşısı) را نیز صادر کرد که امروزه به عنوان یکی از بخش های جدایی ناپذیر مجتمع مسجد جدید شناخته می شود.

این تصمیم تورخان خدیجه سلطان، نقطه عطفی در تاریخ مسجد بود. در آخرین ماه های سال ۱۶۶۰ میلادی، کار ساخت و ساز از سر گرفته شد و سنگ بنای احیای یک شاهکار معماری بر ویرانه های گذشته گذاشته شد.

تکمیل، افتتاح و تغییر نام (۱۶۶۳-۱۶۶۵ میلادی): تولد یک نماد

با پشتکار و حمایت بی دریغ تورخان خدیجه سلطان، ساخت مسجد جدید که دهه ها به طول انجامیده بود، با سرعت و جدیت دنبال شد. سرانجام، در سال ۱۶۶۳ میلادی، بنای عظیم مسجد کامل شد و پس از قریب به هفتاد سال انتظار، در سال ۱۶۶۵ با شکوهی بی نظیر افتتاح گردید. این رخداد، نه تنها به انتظارها پایان داد، بلکه نقطه عطفی در تاریخ معماری عثمانی بود.

در زمان افتتاح، این بنا رسماً «مسجد جدید والده سلطان» نام گرفت. این نام، ادای احترامی بود به هر دو بانی قدرتمند آن: صفیه سلطان که پروژه را آغاز کرده بود و تورخان خدیجه سلطان که آن را به پایان رسانده بود. با گذر زمان و به دلیل ویژگی نو بودن آن در مقایسه با مساجد قدیمی تر استانبول، این نام در میان عموم به «مسجد جدید» (Yeni Cami) خلاصه شد و با همین نام تا به امروز شناخته می شود. این مسجد که از خاکستر بی توجهی و ویرانی سر برآورد، اکنون به یکی از درخشان ترین نمادهای معماری و تاریخی استانبول تبدیل شده و داستان پایداری و شکوه را در هر گوشه خود زمزمه می کند.

معماری مسجد جدید استانبول: شکوه و جزئیات یک شاهکار عثمانی

معماری مسجد جدید استانبول، تجلی گاه اوج هنر و مهندسی عثمانی است که در آن، زیبایی و عملکرد به شکلی بی نظیر در هم آمیخته اند. این بنا، با الهام از شاهکارهای پیشین، اما با روح و ویژگی های خاص خود، تجربه ای بصری و معنوی فراموش نشدنی را برای بازدیدکنندگان رقم می زند.

کلیات و الهام گیری ها

معماران مسجد جدید، در طراحی خود، با دقت فراوان از الگوی مساجد بزرگ امپراتوری عثمانی، نظیر مسجد شاهزاده (اثر معمار سنان) و مسجد سلطان احمد (معروف به مسجد آبی، اثر صدفکار محمد آقا) الهام گرفتند. این بنا به سبک معماری عثمانی کلاسیک ساخته شده است که مشخصه آن، گنبدهای بزرگ، مناره های بلند و فضاهای داخلی وسیع و روشن است. مسجد جدید، با حفظ این اصول، توانسته است هویت منحصربه فرد خود را نیز حفظ کند و به عنوان یکی از مهم ترین نمونه های این سبک شناخته شود.

معماری خارجی: رقصی از گنبد و مناره

نمای خارجی مسجد جدید، با ترکیب استادانه گنبدها و مناره ها، چشم اندازی خیره کننده را در افق استانبول ایجاد کرده است. در مجموع، ۶۶ گنبد و نیم گنبد با چینشی هرمی و باشکوه، سقفی آسمانی برای این بنای مقدس ساخته اند.

مناره ها: دو مناره بلند و باشکوه، با نوک های مخروطی خود، آسمان استانبول را می شکافند و نمادی از حضور پرقدرت اسلام در این شهر هستند. این مناره ها، نه تنها وظیفه اذان گویی را بر عهده دارند، بلکه به عنوان نقاط شاخص شهری نیز عمل می کنند و از دوردست ها قابل مشاهده اند.

گنبد اصلی: قلب تپنده معماری خارجی، گنبد اصلی با قطر ۱۷.۵ متر و ارتفاعی نزدیک به ۳۶ متر است که با دو نیم گنبد عظیم در امتداد محور اصلی، تقویت شده است. این ساختار، نه تنها پایداری بنا را تضمین می کند، بلکه به شکوه و عظمت بصری آن نیز می افزاید.

حیاط (آولو): پیش از ورود به فضای داخلی مسجد، حیاطی بزرگ و مربع شکل به ابعاد ۳۹ متر، بازدیدکنندگان را به استقبال می خواند. این حیاط، توسط رواق های ستون دار و مسقف احاطه شده که سقف آن ها را ۲۴ گنبد کوچک پوشانده است. در مرکز حیاط، یک آب نمای تزئینی و مجلل قرار دارد که گرچه امروز بیشتر جنبه تزیینی دارد، اما زمانی قلب مراسم وضو را تشکیل می داد. شیرهای آب برای وضو گرفتن نیز در دیوار جنوبی مسجد تعبیه شده اند.

نمای بیرونی: در زیر ایوان و رواق های حیاط، نمای بیرونی مسجد با کاشی های ایزنیک تزیین شده است که درخششی خاص به بنا می بخشند. همچنین، در ساختار مسجد، از ستون های سنگی باشکوهی استفاده شده که از جزیره رودس آورده شده اند و به استحکام و زیبایی آن افزوده اند.

معماری داخلی: فضایی از نور و آرامش

با عبور از حیاط و ورود به فضای داخلی مسجد، با دنیایی از آرامش و عظمت روبرو می شویم. طراحی داخلی مسجد مربع شکل است و هر ضلع آن ۴۱ متر طول دارد. فضای مرکزی مسجد، توسط چهار ستون بزرگ و قدرتمند که تکیه گاه اصلی گنبد عظیم مرکزی هستند، مشخص می شود.

گنبدهای فرعی: نیم گنبدها در امتداد محور شرقی-غربی ساختمان، به همراه گنبدهای کوچک تر بالای هر گوشه از سرسرای اصلی و گنبدهای ریزتر در بالای گوشه های گالری ها، فضای داخلی را گسترش داده اند و حس وسعت و روشنایی را القا می کنند.

خوشنویسی: در چهار گوشه ای که گنبد اصلی به ستون های تقویت کننده خود متصل می شود، لوحه های خوشنویسی شده ای از اسامی چهار خلیفه بزرگ اسلام، ابوبکر، عمر، عثمان و علی، با ظرافتی بی نظیر به نمایش گذاشته شده اند که به فضای معنوی مسجد عمق می بخشند.

کاشی کاری: فضای داخلی مسجد با کاشی های ایزنیک آبی، سبز و سفید تزیین شده است. اگرچه کیفیت این کاشی ها در مقایسه با کاشی های مساجد امپراتوری قدیمی تر کمی پایین تر است، اما باز هم زیبایی و جلوه ای خاص به فضای داخلی بخشیده اند.

محراب و منبر: محراب مسجد جدید، با طاقدیس های طلاکاری شده خود، نقطه تمرکز نمازگزاران است و با ریزه کاری های هنری، اوج هنر اسلامی را به تصویر می کشد. منبر نیز، با سایبانی مخروطی شکل و ستون های ظریف مرمری، نمادی از ظرافت و شکوه است.

لژ سلطنتی: در گوشه شمال شرقی گالری، یک صفحه طلاپوش وجود دارد که به لژ سلطنتی معروف است. این لژ، فضایی اختصاصی برای اعضای دربار امپراتوری بود تا به وظایف خود رسیدگی کنند. این لژ به وسیله یک گذرگاه طویل و مرتفع، مستقیماً به عمارت سلطنتی متصل می شد که در گوشه شمال شرقی مجتمع مسجد قرار داشت. این بخش، نشان دهنده اهمیت و جایگاه ویژه سلاطین و درباریان در مراسم عبادی و اجتماعی بود.

مسجد جدید، با تمام این جزئیات، نه تنها یک بنای مذهبی، بلکه یک موزه زنده از هنر، تاریخ و فرهنگ عثمانی است که هر زاویه آن، داستانی برای گفتن دارد.

«مسجد جدید استانبول، با ۶۶ گنبد و دو مناره باشکوه، تنها یک مکان عبادت نیست، بلکه نمادی از پایداری امپراتوری عثمانی و قدرت والده سلطان ها است که سرنوشت شهر را رقم می زدند.»

مجتمع (Külliye) مسجد جدید: قلب تپنده جامعه

در معماری عثمانی، مساجد تنها بناهای مذهبی نبودند؛ آن ها اغلب بخشی از یک مجتمع بزرگ تر به نام کلیه (Külliye) بودند. این مجتمع ها، مراکز حیاتی جامعه محسوب می شدند و هدفشان پاسخگویی به نیازهای مذهبی، آموزشی، بهداشتی و اجتماعی مردم بود. مسجد جدید نیز از این قاعده مستثنی نبود و به عنوان قلب یک کلیه گسترده طراحی شد.

مفهوم کلیه در معماری عثمانی

کلیه، یک مجموعه کامل و خودکفا بود که امکانات مختلفی را در خود جای می داد و حول یک مسجد مرکزی شکل می گرفت. این رویکرد، نه تنها به تقویت نقش مسجد به عنوان محور زندگی اجتماعی کمک می کرد، بلکه به ارائه خدمات گسترده به مردم، از آموزش و درمان گرفته تا تجارت و محل استراحت مسافران، نیز می پرداخت. کلیه مسجد جدید، به خوبی این فلسفه را به نمایش می گذارد.

اجزای اولیه مجتمع

مجتمع اولیه مسجد جدید، شامل مجموعه ای از سازه های ضروری بود که هر یک نقش مهمی در زندگی اجتماعی آن دوران ایفا می کردند:

• مسجد: هسته مرکزی و محل اصلی عبادت.
• بیمارستان (Darüşşifa): محلی برای درمان بیماران و ارائه خدمات بهداشتی.
• دبستان (Sıbyan Mektebi): مرکزی برای آموزش کودکان و ترویج سواد.
• حمام های عمومی (Hamam): برای بهداشت و رفاه عمومی.
• مقبره (Türbe): مکانی برای آرامش ابدی بانیان و افراد برجسته.
• دو روشویی عمومی: برای تسهیل طهارت و وضو.
• بازار (Çarşı): که برجسته ترین آن، بازار ادویه (Misir Çarşısı) است. این بازار نه تنها منبع درآمدی برای نگهداری مجتمع بود، بلکه به عنوان یک مرکز تجاری مهم، به فعالیت های اقتصادی منطقه رونق می بخشید و تا به امروز یکی از جاذبه های پربازدید استانبول به شمار می رود.

الحاقات بعدی و آرامگاه ها

در طول زمان، با گسترش نیازها و نفوذ سلاطین بعدی، بخش های دیگری نیز به این مجتمع اضافه شد. در دوران سلطنت سلطان احمد سوم، یک کتابخانه نیز به کلیه مسجد جدید الحاق گردید تا به نیازهای علمی و فرهنگی جامعه پاسخ دهد.

یکی از مهم ترین بخش های کلیه، مقبره (Türbe) آن است که نه تنها آرامگاه ابدی تورخان خدیجه سلطان، بانی نهایی مسجد است، بلکه پسرش محمد چهارم و پنج سلطان بعدی عثمانی از جمله مصطفی دوم، احمد سوم، محمود اول، عثمان سوم و مراد پنجم را نیز در آغوش گرفته است. علاوه بر سلاطین، بسیاری از اعضای دربار و اشراف نیز در این مقبره به خاک سپرده شده اند که این امر، بر اهمیت تاریخی و معنوی مجتمع می افزاید و آن را به گنجینه ای از تاریخ عثمانی تبدیل می کند.

بازدید از مجتمع مسجد جدید، به معنای قدم گذاشتن در قلب تاریخ و فرهنگ استانبول است؛ جایی که هر بنا، داستانی از زندگی، ایمان و قدرت را روایت می کند و میراثی ماندگار از شکوه امپراتوری عثمانی را به نمایش می گذارد.

مسجد والده سلطان پرتونهال: نگاهی گذرا به جواهری دیگر

در کنار شکوه و عظمت مسجد جدید در امین اونو، استانبول میزبان مسجدی دیگر با نام مشابه است که در میان کوچه پس کوچه های تاریخی شهر، آرام و باشکوه ایستاده است: مسجد والده سلطان پرتونهال (Pertevniyal Valide Sultan Camii). این بنا، که گاهی به آن «مسجد والده سلطان آق سرای» نیز گفته می شود، روایتگر بخش دیگری از تاریخ حضور زنان قدرتمند در معماری عثمانی است.

بانی این مسجد، والده سلطان پرتونهال، همسر سلطان محمود دوم و مادر سلطان عبدالمجید اول بود. او نیز مانند دیگر والده سلطان ها، از نفوذ خود برای خلق اثری ماندگار و خیرخواهانه استفاده کرد. این مسجد در سال ۱۸۷۱ میلادی و در اواخر دوره عثمانی ساخته شد و نمادی از سبک معماری نئوکلاسیک عثمانی است که در آن دوران رواج یافته بود و تلفیقی از سنت های معماری عثمانی با عناصر غربی را به نمایش می گذاشت.

مسجد والده سلطان پرتونهال در تقاطع خیابان اردو و بلوار آتاتورک در محله شلوغ آکسارای استانبول واقع شده است. موقعیت آن در کنار دبیرستان پرتونهال (Pertevniyal Lisesi) که آن نیز به دستور همین والده سلطان ساخته شده، بر اهمیت تاریخی و فرهنگی این مجموعه می افزاید. این مسجد، با سبک معماری خاص خود، که از دیگر مساجد والده سلطان ها متمایز است، شکوهی منحصر به فرد دارد. گنبدهای کشیده، مناره های باریک و تزئینات غنی از جمله ویژگی های برجسته این بنا هستند که آن را به یکی از دیدنی های استانبول تبدیل کرده اند.

گرچه جزئیات تاریخی و داستان های پیرامون ساخت مسجد والده سلطان پرتونهال به اندازه مسجد جدید فراگیر نیست، اما این بنا به خودی خود یک گنجینه معماری است که بازدید از آن، تجربه ای متفاوت از هنر و تاریخ عثمانی را ارائه می دهد و قدرت و نفوذ زنان دربار را در دوره های مختلف این امپراتوری به تصویر می کشد.

نتیجه گیری: میراث ماندگار مسجد والده سلطان

سفر ما در میان تاریخ و معماری باشکوه مساجد والده سلطان در استانبول، پرده از داستانی از ایمان، قدرت و پایداری برداشت. عنوان «مسجد والده سلطان» نه تنها به یک بنای واحد اشاره ندارد، بلکه روایتگر دو داستان مجزا و در عین حال هم پیوند است که هر یک به نوبه خود، فصلی درخشان از تاریخ پرفراز و نشیب امپراتوری عثمانی را رقم زده اند. از مسجد جدید (Yeni Cami) در امین اونو، که رؤیای ناتمام صفیه سلطان بود و با همت تورخان خدیجه سلطان به شکوه رسید، تا مسجد والده سلطان پرتونهال در آکسارای که یادگار بانویی دیگر از خاندان سلطنت است؛ هر دو بنا، نمادهایی از نقش بی بدیل زنان در شکل دهی به چشم انداز فرهنگی و معماری استانبول به شمار می روند.

مسجد جدید، با تاریخچه ای مملو از چالش ها، توقف های طولانی و نهایتاً احیای مجدد، خود داستانی از اراده و استقامت است. معماری کلاسیک عثمانی آن، با گنبدها و مناره های سربه فلک کشیده، کاشی کاری های زیبا و فضای داخلی آرامش بخش، هر بازدیدکننده ای را به تحسین وامی دارد. این مجتمع، با بازار ادویه پرجنب وجوش خود و آرامگاه سلاطین، همچنان قلب تپنده جامعه است و زندگی در آن، تاریخ زنده را در برابر دیدگان ما قرار می دهد.

مسجد والده سلطان پرتونهال نیز، با سبکی متفاوت و یادآور دوران پایانی امپراتوری، نشان می دهد که نفوذ زنان دربار تا آخرین روزهای حکومت عثمانی ادامه داشت. این دو بنا، در کنار هم، تصویری کامل از قدرت والده سلطان ها در پیشرفت معماری و هنر عثمانی ارائه می دهند؛ زنانی که نه تنها در پشت پرده سیاست نقش آفرینی می کردند، بلکه با سرمایه گذاری بر هنر و معماری، میراثی ماندگار از خود برجای گذاشتند که گذر زمان نیز نتوانسته از شکوه آن بکاهد.

بازدید از این بناهای باشکوه، تنها یک تجربه گردشگری نیست؛ بلکه سفری است به عمق تاریخ، فرصتی برای لمس شکوه گذشته و درک تأثیر عمیق فرهنگی و هنری امپراتوری عثمانی. این مساجد، با معماری خیره کننده و داستان های پربار خود، گنجینه هایی هستند که همچنان الهام بخشند و هر بیننده ای را به تجربه تاریخ زنده استانبول دعوت می کنند.