شرایط پرداخت مهریه در طلاق

پرداخت مهریه در طلاق یکی از مهم ترین و پیچیده ترین مسائل حقوقی خانواده در ایران است که زوجین در این مسیر با چالش های متعددی روبرو می شوند. آشنایی با قوانین مهریه، انواع آن از جمله عندالمطالبه و عندالاستطاعه، راه های قانونی مطالبه و امکان تقسیط یا اعسار، برای هر دو طرف حیاتی است تا با آگاهی کامل گام بردارند.

مهریه، این حق مالی زن که از زمان جاری شدن عقد نکاح، مالک آن شناخته می شود، در مراحل مختلف زندگی مشترک و به ویژه در زمان جدایی، اهمیت ویژه ای پیدا می کند. پیچیدگی های حقوقی، تغییرات احتمالی در قوانین، و گاهی شایعات مربوط به طرح های جدید، می تواند مسیر مطالبه یا پرداخت آن را برای زوجین دشوار سازد. در این مقاله، اطلاعاتی جامع، دقیق و به روز از تمامی جنبه های مربوط به مهریه در طلاق، شامل قوانین جاری، رویه های قضایی و طرح های پیشنهادی، ارائه خواهد شد. هدف این است که به ابهامات رایج پاسخ داده شود و زوجین برای تصمیم گیری آگاهانه و اقدامات قانونی صحیح، یاری شوند.

۱. مهریه چیست؟ آشنایی با مبانی و انواع آن

مهریه، به عنوان یک حق مالی شرعی و قانونی، نقش مهمی در نظام حقوقی خانواده در ایران ایفا می کند. این نهاد که ریشه در آموزه های اسلامی دارد، تعهد مالی است که مرد در زمان عقد نکاح، بر ذمه خود پذیرفته و به زن تعلق می گیرد.

۱.۱. تعریف قانونی و ماهیت مهریه

بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، به محض جاری شدن عقد نکاح، زن مالک مهریه می شود و می تواند هرگونه تصرفی که بخواهد در آن انجام دهد. این بدان معناست که مهریه، برخلاف تصور برخی، هدیه ای نیست که پرداخت آن منوط به رضایت مرد باشد، بلکه دینی است بر عهده او که زن هر زمان که اراده کند، حق مطالبه آن را دارد. حتی در صورت فوت زوج، مهریه از ترکه او قابل مطالبه است.

ماهیت مهریه از این جهت حائز اهمیت است که زن حتی در صورت ادامه زندگی مشترک، می تواند آن را مطالبه کند. این حق، پشتوانه ای مالی برای زن محسوب می شود و به او این امکان را می دهد که در طول زندگی یا پس از جدایی، از آن بهره مند شود.

۱.۲. انواع مهریه

مهریه عمدتاً به دو نوع اصلی تقسیم می شود که هر یک شرایط مطالبه و اجرای متفاوتی دارند.

۱.۲.۱. مهریه عندالمطالبه در طلاق

مهریه عندالمطالبه رایج ترین نوع مهریه است. همان طور که از نامش پیداست، این نوع مهریه در هر زمان که زن آن را مطالبه کند، قابل پرداخت است و مرد مکلف به تأدیه آن است. زن برای مطالبه مهریه عندالمطالبه نیاز به اثبات توانایی مالی مرد ندارد.

مسیرهای مطالبه مهریه عندالمطالبه:

• از طریق اداره ثبت اسناد و املاک: در صورتی که سند ازدواج رسمی باشد، زن می تواند با مراجعه به دفترخانه ای که عقد در آن ثبت شده، درخواست صدور اجراییه کند. این روش معمولاً سریع تر بوده و امکان توقیف اموال غیر از مستثنیات دین یا کسر از حقوق مرد را فراهم می آورد.
• از طریق دادگاه خانواده: اگر زن به اموال مرد دسترسی نداشته باشد یا بخواهد همزمان دعاوی دیگری مانند نفقه یا طلاق را مطرح کند، می تواند از طریق دادگاه خانواده اقدام کند.

۱.۲.۲. مهریه عندالاستطاعه در طلاق

مهریه عندالاستطاعه نوعی از مهریه است که پرداخت آن مشروط به توانایی مالی مرد است. در این حالت، زن برای دریافت مهریه خود، باید در دادگاه ثابت کند که مرد دارای استطاعت مالی برای پرداخت مهریه است. بار اثبات استطاعت بر عهده زن است.

در صورتی که مهریه عندالاستطاعه باشد، مرد تنها زمانی مکلف به پرداخت آن است که دادگاه، با بررسی مدارک و شواهد ارائه شده توسط زن، توان مالی او را تأیید کند. این نوع مهریه، در سال های اخیر و با توجه به افزایش دعاوی مهریه، اهمیت بیشتری یافته است.

درک تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه برای زوجین در آستانه ازدواج و همچنین در زمان طلاق، کلیدی است تا با آگاهی کامل به تعهدات و حقوق خود واقف باشند.

تفاوت های کلیدی مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه:

ویژگی	مهریه عندالمطالبه	مهریه عندالاستطاعه
شرط پرداخت	به محض مطالبه زن	مشروط به اثبات توانایی مالی مرد
بار اثبات	بر عهده مرد (در صورت ادعای عدم توانایی)	بر عهده زن (اثبات استطاعت مالی مرد)
مسیر اصلی مطالبه	اداره ثبت و سپس دادگاه	مستقیماً از طریق دادگاه خانواده
امکان حبس	تا سقف ۱۱۰ سکه (در صورت عدم اعسار)	عدم امکان حبس به دلیل عدم اثبات استطاعت

۱.۳. نحوه تعیین مهریه

میزان مهریه بر اساس توافق زوجین در زمان عقد تعیین می شود. در قانون ایران، سقف مشخصی برای تعیین مهریه در زمان عقد وجود ندارد، اما همان طور که در ادامه خواهد آمد، برای اعمال ضمانت اجرای کیفری (حبس) محدودیت هایی در نظر گرفته شده است. این توافق می تواند شامل سکه، وجه نقد، اموال منقول یا غیرمنقول، یا هر مال دیگر دارای ارزش اقتصادی باشد.

۲. مراحل مطالبه و اجرای مهریه در طلاق

زمانی که زن تصمیم به مطالبه مهریه می گیرد، دو مسیر اصلی پیش روی او قرار دارد: اقدام از طریق اداره ثبت اسناد و املاک یا مراجعه به دادگاه خانواده. انتخاب هر یک از این روش ها بستگی به شرایط پرونده، اموال موجود و سرعت مورد نظر زوجه دارد.

۲.۱. مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت اسناد و املاک

این روش یکی از پرکاربردترین راه ها برای مطالبه مهریه است، به ویژه زمانی که مهریه در سند رسمی ازدواج ثبت شده باشد و زن قصد توقیف اموال مشخصی از مرد را داشته باشد.

• مزایا: سرعت عمل بالاتر نسبت به دادگاه، عدم نیاز به تشکیل جلسه دادرسی اولیه.
• معایب: تنها برای مهریه های ثبت شده در سند رسمی قابل اجرا است و در صورت عدم شناسایی اموال مشخص، ممکن است کارآمد نباشد.
• مدارک لازم و روند صدور اجراییه: زن با در دست داشتن سند رسمی ازدواج و شناسنامه به دفترخانه ای که عقد در آن ثبت شده یا به دایره اجرای ثبت اسناد محل وقوع ازدواج مراجعه می کند. پس از تکمیل فرم های مربوطه، اجراییه صادر و به مرد ابلاغ می شود. مرد ۱۰ روز فرصت دارد تا مهریه را پرداخت کند یا اموال خود را معرفی نماید. در صورت عدم پرداخت یا معرفی مال، زن می تواند با معرفی اموال مرد (به جز مستثنیات دین) درخواست توقیف کند.
• امکان توقیف اموال و کسر از حقوق: در این مرحله، زن می تواند درخواست توقیف حساب های بانکی، املاک، خودرو و سایر اموال مرد را داشته باشد. همچنین، اگر مرد کارمند دولت یا بخش خصوصی باشد، امکان کسر یک سوم از حقوق ماهانه (در صورت جدا شدن و عدم ازدواج مجدد مرد) یا یک چهارم (در صورت ادامه زندگی مشترک) تا زمان پرداخت کامل مهریه وجود دارد.

۲.۲. مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده

مراجعه به دادگاه خانواده در برخی موارد خاص ضروری است یا ممکن است زن به دلایل دیگری آن را ترجیح دهد.

• چه زمانی مراجعه به دادگاه ضروری است:
  1. زمانی که سند ازدواج رسمی نباشد.
  2. در صورت عدم شناسایی اموال مشخص از مرد که بتوان از طریق ثبت اقدام کرد.
  3. اگر زن بخواهد همزمان با مهریه، دعاوی دیگری مانند طلاق، نفقه، یا حضانت فرزند را مطرح کند.
  4. در مهریه عندالاستطاعه، زیرا نیاز به اثبات استطاعت مرد در دادگاه است.
• روند طرح دعوا و صدور حکم: زن با ارائه دادخواست مطالبه مهریه به دادگاه خانواده، پرونده ای را آغاز می کند. دادگاه به هر دو طرف فرصت دفاع می دهد و پس از بررسی مدارک و شواهد، حکم صادر می کند. در صورت عدم پرداخت، زن می تواند درخواست اجرای حکم را داشته باشد.

۲.۳. انتخاب مسیر مناسب

تصمیم گیری در مورد انتخاب مسیر مطالبه مهریه، گامی حیاتی است که می تواند بر سرعت و موفقیت این فرآیند تأثیر بگذارد. زوجین ممکن است با توجه به شرایط مالی و نوع مهریه، مسیر متفاوتی را در پیش بگیرند.

برای مثال، اگر مرد دارای اموال مشخص و قابل توقیف باشد و مهریه نیز عندالمطالبه باشد، اقدام از طریق اداره ثبت می تواند سریع تر به نتیجه برسد. اما اگر مرد اموال پنهانی داشته باشد یا مهریه عندالاستطاعه باشد، دادگاه خانواده مسیر مناسب تری خواهد بود، چرا که دادگاه می تواند با استعلام از نهادهای مختلف، به شناسایی اموال مرد کمک کند و به دعاوی مرتبط دیگر نیز رسیدگی نماید. در نهایت، مشاوره با وکیل متخصص در امور خانواده می تواند در انتخاب بهترین و مؤثرترین راهکار، راهگشا باشد.

۳. شرایط پرداخت مهریه در طلاق: توان مالی و راه های قانونی مرد

مسئله توان مالی زوج در پرداخت مهریه، یکی از پیچیده ترین جنبه ها در پرونده های خانواده است. قوانین ایران، با در نظر گرفتن این واقعیت، امکاناتی را برای مردان در شرایط ناتوانی مالی فراهم آورده است.

۳.۱. نقش توان مالی زوج در پرداخت مهریه

در نظام حقوقی ایران، توانایی مالی مرد در پرداخت مهریه نقش بسیار پررنگی دارد. اگر مهریه عندالمطالبه باشد، اصل بر این است که مرد توانایی پرداخت را دارد و باید آن را بپردازد. با این حال، مرد می تواند با ارائه دادخواست اعسار، ادعای ناتوانی مالی خود را مطرح کند. اینجاست که اثبات یا عدم اثبات تمکن مالی، مسیر پرونده را به کلی تغییر می دهد.

در مهریه عندالاستطاعه، مسئولیت اثبات توانایی مالی مرد از ابتدا بر عهده زن است. اگر زن نتواند استطاعت مالی مرد را ثابت کند، امکان مطالبه مهریه به صورت یکجا یا اقساطی برای او وجود نخواهد داشت تا زمانی که استطاعت اثبات شود.

۳.۲. اعسار و تقسیط مهریه

مفهوم اعسار و تقسیط مهریه، راهکاری قانونی برای مردانی است که توانایی پرداخت یکجای مهریه را ندارند.

۳.۲.۱. مفهوم اعسار

اعسار به معنای ناتوانی مالی از پرداخت یکباره مهریه است. مردی که مدعی اعسار است، باید به دادگاه ثابت کند که دارایی کافی برای پرداخت کامل مهریه به صورت یکجا را ندارد. هدف از قانون اعسار، جلوگیری از حبس مردانی است که واقعاً فقیر و ناتوان از پرداخت هستند، در حالی که حقوق زن برای دریافت مهریه نیز حفظ شود.

۳.۲.۲. شرایط درخواست اعسار

مرد برای درخواست اعسار باید دادخواستی را به دادگاه خانواده تقدیم کند. در این دادخواست، او باید صورت کامل اموال و دارایی های خود را به دادگاه ارائه دهد و لیست بدهی ها و هزینه های زندگی خود را نیز ذکر کند. همچنین، برای اثبات اعسار، معرفی حداقل دو شاهد معتبر که از وضعیت مالی مرد آگاه باشند و بتوانند عدم توانایی او را تأیید کنند، ضروری است. این شهود باید به صورت کتبی یا شفاهی در دادگاه، شهادت دهند.

۳.۲.۳. آثار پذیرش اعسار

اگر دادگاه اعسار مرد را بپذیرد، حکم به تقسیط مهریه صادر می کند. این حکم شامل موارد زیر است:

• تعیین پیش پرداخت: اگر مرد توانایی پرداخت مبلغی را به عنوان پیش پرداخت داشته باشد، دادگاه مبلغی را به عنوان پیش پرداخت تعیین می کند که مرد باید در ابتدا آن را بپردازد.
• تقسیط مهریه: باقی مانده مهریه به صورت اقساط ماهانه یا دوره ای تعیین می شود. تعداد و مبلغ اقساط بر اساس توانایی مالی مرد، درآمد او، و هزینه های ضروری زندگی اش توسط دادگاه تعیین می گردد.
• امکان تعدیل اقساط: در صورت تغییر شرایط اقتصادی یا وضعیت مالی مرد، امکان درخواست تعدیل اقساط (افزایش یا کاهش) از دادگاه وجود دارد. این موضوع می تواند برای مردانی که در سال های گذشته با اقساط سنگین مواجه شده اند، راهگشا باشد تا بتوانند درخواست کاهش اقساط مهریه را داشته باشند.

۳.۳. مستثنیات دین مهریه

در روند اجرای مهریه، قوانینی وجود دارد که از توقیف برخی اموال ضروری مرد، به نام «مستثنیات دین» جلوگیری می کند. این قوانین برای حفظ حداقل زندگی آبرومندانه برای مرد و خانواده او وضع شده اند. مستثنیات دین شامل اموالی است که حتی در صورت بدهکاری مرد، زن نمی تواند آن ها را بابت مهریه توقیف کند. این موارد شامل موارد زیر می شود:

• منزل مسکونی که در شأن عرفی مرد و خانواده او باشد و برای سکونت ضروری باشد.
• اثاثیه مورد نیاز زندگی که در شأن عرفی بدهکار باشد.
• آذوقه موجود به قدر احتیاج یک ماه.
• وسایل و ابزار کار (مثلاً کامیون برای راننده یا وسایل کشاورزی برای کشاورز) که برای امرار معاش ضروری است.
• پول نقد و حقوق و مزایای دریافتی (تا سقف مشخصی که برای زندگی ضروری است).
• ودیعه مسکن که برای اجاره منزل ضروری است.

این لیست به صورت کامل توسط قانون تعیین شده و تفسیر آن در موارد خاص ممکن است نیاز به بررسی دقیق قضایی داشته باشد. آشنایی با این موارد به مردان کمک می کند تا از حقوق خود در برابر توقیف غیرقانونی اموال دفاع کنند و به زنان نیز نشان می دهد که چه اموالی از دایره توقیف خارج هستند.

۴. قانون جدید مهریه ۱۴۰۴: شایعات، واقعیت ها و تفاوت های کلیدی

در سال های اخیر، همواره شایعات و اخبار متعددی درباره تغییرات در قانون مهریه، به ویژه در مورد کاهش سقف حبس مهریه، مطرح شده است. درک تفاوت بین قوانین لازم الاجرا و طرح های پیشنهادی مجلس، برای زوجین حیاتی است تا از سردرگمی و تصمیمات اشتباه جلوگیری شود.

۴.۱. قانون ۱۱۰ سکه

ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده، که از سال ۱۳۹۲ لازم الاجرا شده است، مهم ترین قانون در خصوص ضمانت اجرای کیفری مهریه است. بر اساس این قانون:

• اگر مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن باشد، مرد در صورت عدم پرداخت و عدم اثبات اعسار، می تواند با ضمانت اجرای کیفری (حبس) مواجه شود. این به معنای آن است که برای این میزان از مهریه، حکم جلب مرد قابل صدور است.
• اما اگر مهریه بیشتر از ۱۱۰ سکه باشد، صرفاً تا همین سقف ۱۱۰ سکه، امکان اعمال حبس وجود دارد. مازاد بر ۱۱۰ سکه همچنان حق قانونی زن است و مرد موظف به پرداخت آن است، اما به دلیل عدم پرداخت آن بخش از مهریه، حبس نخواهد شد. برای مطالبه این میزان مازاد، زن باید توانایی مالی مرد را در دادگاه اثبات کند.

این قانون با هدف کاهش جمعیت کیفری و در عین حال حفظ حقوق زن، به تصویب رسیده است. مردی که حتی اگر مهریه بالایی داشته باشد، با پرداخت ۱۱۰ سکه از زندان رهایی می یابد، اما باقی مهریه همچنان به عنوان یک دین بر عهده او باقی است و زن می تواند از طریق مدنی و با اثبات توانایی مالی او، آن را مطالبه کند.

۴.۲. طرح کاهش سقف حبس مهریه به ۱۴ سکه

در سال های اخیر، طرح های مختلفی در مجلس شورای اسلامی برای کاهش سقف حبس مهریه مطرح شده است، که یکی از مهم ترین آن ها، طرح کاهش سقف حبس به ۱۴ سکه است. این طرح، تنها یک پیشنهاد قانونی در مجلس است و تا تاریخ نگارش این مقاله (۱۴۰۴) به تصویب نهایی و لازم الاجرا نرسیده است.

• ماهیت طرح: این طرح با هدف کاهش بیشتر جمعیت زندانیان مهریه مطرح شده و پیشنهاد می کند که ضمانت اجرای کیفری (حبس) صرفاً تا سقف ۱۴ سکه طلا اعمال شود.
• مقایسه با قانون ۱۱۰ سکه فعلی: در صورت تصویب این طرح، تفاوت فاحشی در رویکرد قضایی ایجاد خواهد شد و سقف حبس به شدت کاهش می یابد.
• نکته مهم: تأکید مجدد و قاطع بر این است که این طرح، هدفش فقط جنبه کیفری مهریه (حبس) است و نه اصل حق مهریه. به عبارت دیگر، حتی اگر این طرح تصویب شود، مهریه بیشتر از ۱۴ سکه همچنان حق قانونی زن خواهد بود، اما مرد برای عدم پرداخت آن حبس نمی شود و مطالبه آن صرفاً از طریق اثبات تمکن مالی او امکان پذیر است.

۴.۳. طرح ۵ سکه مهریه

یکی دیگر از طرح های پیشنهادی در دست بررسی، طرح کاهش مهریه به ۵ سکه است که در کمیسیون قضایی مجلس مورد بحث قرار گرفته است. این طرح نیز مانند طرح ۱۴ سکه، با هدف جلوگیری از افزایش جمعیت کیفری مردان متأهل و کاهش تبعات اجتماعی زندانی شدن آن ها مطرح شده است. البته این طرح نیز تا به امروز جنبه اجرایی پیدا نکرده و صرفاً در حد یک ایده و پیشنهاد قانونی مطرح است.

شفاف سازی برای جلوگیری از سردرگمی مخاطبان بین اعداد ۱۱۰، ۱۴ و ۵ سکه از اهمیت بالایی برخوردار است. زوجین باید بدانند که تا زمانی که طرح های ۱۴ و ۵ سکه به قانون تبدیل نشوند و از مجاری قانونی (تصویب مجلس و تأیید شورای نگهبان) عبور نکنند، قانون ۱۱۰ سکه همچنان لازم الاجراست و ملاک عمل دادگاه ها خواهد بود.

۴.۴. محاسبه مهریه بر اساس نرخ روز بانک مرکزی

یکی از قوانین مهم و کاربردی در خصوص مهریه، به ویژه در شرایط تورمی، نحوه محاسبه مهریه بر اساس نرخ روز است. طبق تبصره الحاقی به ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، چنانچه مهریه وجه رایج (مانند پول نقد یا سکه و طلا) باشد، ارزش آن متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تعیین نسبت به سال اجرای عقد (زمان مطالبه)، توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین و محاسبه و پرداخت خواهد شد.

این بدان معناست که اگر مهریه سکه باشد، ارزش آن به نرخ روزی که زن آن را مطالبه می کند، محاسبه می شود و نه به نرخ زمان عقد. این قانون به حفظ ارزش مهریه در طول زمان و در برابر تورم کمک شایانی می کند. برای مثال، اگر مهریه در سال ۱۳۸۰ یک سکه تعیین شده باشد، در سال ۱۴۰۴ ارزش آن معادل نرخ روز یک سکه در سال ۱۴۰۴ محاسبه و پرداخت می شود.

۴.۵. وضعیت مالیات بر مهریه

در سال های اخیر، شایعاتی درباره وضع مالیات بر مهریه مطرح شده است. لازم به ذکر است که در حال حاضر، هیچ قانون مالیاتی مستقیمی بر مهریه اجرایی نشده و شایعات مربوطه صحت ندارد. مهریه به خودی خود مشمول مالیات نمی شود، مگر در موارد خاصی که انتقال اموال به عنوان مهریه، تحت شمول مالیات نقل و انتقال دارایی ها قرار گیرد که آن هم مربوط به مالیات بر مهریه نیست بلکه مالیات بر دارایی است و شرایط خاص خود را دارد.

۵. تاثیر نوع طلاق و سایر عوامل بر پرداخت مهریه

نوع طلاق و برخی شرایط دیگر می تواند بر نحوه و میزان پرداخت مهریه تأثیرگذار باشد. درک این عوامل به زوجین کمک می کند تا با دید بازتری وارد مراحل طلاق شوند.

۵.۱. طلاق از طرف مرد و مهریه

اگر طلاق از طرف مرد و بدون رضایت زن باشد، مرد موظف به پرداخت تمامی مهریه زن (به همراه نفقه، اجرت المثل، و سایر حقوق مالی) است. در این نوع طلاق، حتی اگر مرد توانایی پرداخت یکجا را نداشته باشد، دادگاه مهریه را تقسیط می کند، اما اصل دین پابرجاست. طلاق از طرف مرد، معمولاً منجر به پرداخت تمام و کمال حقوق مالی زن می شود.

۵.۲. طلاق از طرف زن و مهریه

طلاق از طرف زن، خود می تواند اشکال مختلفی داشته باشد که هر یک بر مهریه اثر متفاوتی می گذارند:

• طلاق به دلیل عسر و حرج یا شروط ضمن عقد: اگر زن به دلیل عسر و حرج (مشقت شدید در زندگی مشترک) یا تحقق یکی از شروط ضمن عقد نکاح، درخواست طلاق دهد، مهریه او همچنان پابرجاست و مرد موظف به پرداخت آن است. در این موارد نیز ممکن است مهریه تقسیط شود.
• طلاق خلع: در طلاق خلع، زن با بخشیدن قسمتی از مهریه یا تمامی آن (فدیه)، رضایت مرد را برای طلاق جلب می کند. میزان این فدیه با توافق زوجین تعیین می شود. در این نوع طلاق، زن باید مالی را به مرد ببخشد تا او را راضی به طلاق کند.

۵.۳. حق حبس زن باکره

در صورتی که زن باکره باشد و مهریه او عندالمطالبه تعیین شده باشد، او می تواند از «حق حبس» خود استفاده کند. به این معنی که می تواند تا زمانی که تمام مهریه خود را دریافت نکرده است، از ایفای وظایف زناشویی (تمکین خاص) خودداری کند. در این صورت، مرد همچنان موظف به پرداخت نفقه او است. این حق تنها برای زن باکره قابل اعمال است و با اولین نزدیکی، ساقط می شود. حق حبس زن باکره می تواند اهرمی برای زن باشد تا مهریه خود را سریع تر دریافت کند، اما در صورت پرداخت پیش پرداخت مهریه، حق حبس زائل می شود.

۵.۴. آیا فوت زوج یا زوجه بر مهریه تاثیر دارد؟

مهریه یک دین است و همان طور که پیشتر گفته شد، با جاری شدن عقد نکاح، زن مالک آن می شود. بنابراین:

• فوت زوج: اگر مرد فوت کند، مهریه زن به عنوان یک دین ممتاز از ترکه او قابل مطالبه است. به عبارت دیگر، زن می تواند مهریه خود را قبل از تقسیم ارث بین ورثه، از اموال مرد متوفی دریافت کند.
• فوت زوجه: اگر زن فوت کند و مهریه اش را دریافت نکرده باشد، ورثه او (طبق سهم الارث) می توانند مهریه را از مرد مطالبه کنند.

۶. نکات مهم و توصیه های حقوقی کاربردی

مسائل مربوط به مهریه و طلاق، همواره با پیچیدگی های حقوقی و عاطفی فراوانی همراه است. در این مسیر، آگاهی و اقدام صحیح می تواند تفاوت های بزرگی در سرنوشت افراد ایجاد کند.

۶.۱. اهمیت مشاوره با وکیل متخصص

در مواجهه با دعاوی مهریه، چه در جایگاه مطالبه کننده و چه در جایگاه پرداخت کننده، مشاوره با یک وکیل متخصص خانواده و وکیل مهریه طلاق از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. یک وکیل مجرب می تواند:

• شما را با قوانین به روز و رویه های قضایی آشنا کند.
• بهترین مسیر قانونی را بر اساس شرایط خاص شما پیشنهاد دهد (مثلاً ثبت یا دادگاه).
• در مراحل تنظیم دادخواست، جمع آوری مدارک، اثبات توانایی یا اعسار، و دفاع در دادگاه، یاری رسان باشد.
• به شما در تعدیل اقساط مهریه در طلاق و جلوگیری از حبس مهریه کمک کند.
• در صورت عدم پرداخت اقساط مهریه توسط مرد، راهکارهای قانونی را برای پیگیری ارائه دهد.

کمک گرفتن از یک وکیل می تواند سختی های این مسیر را بسیار کمتر کند و به شما کمک کند تا با آرامش بیشتری این فرآیند را طی کنید.

۶.۲. راهکارهای پیشگیرانه

برای جلوگیری از مشکلات آتی، زوجین می توانند راهکارهایی را در نظر بگیرند:

• برای زوجین در آستانه ازدواج:
  1. شفافیت در مهریه: پیش از عقد، در مورد میزان و نوع مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه) با صداقت و توافق کامل تصمیم گیری کنند. در نظر گرفتن توان مالی واقعی مرد در زمان تعیین مهریه، از بروز مشکلات جدی در آینده جلوگیری می کند.
  2. شروط ضمن عقد: می توانند شروطی را در عقدنامه بگنجانند که در صورت بروز اختلاف، حقوق هر دو طرف را تضمین کند. به عنوان مثال، شرط تنصیف اموال پس از ازدواج، یا حق طلاق برای زن در صورت تحقق شروط خاص.
• برای زوجین در دوران زندگی مشترک:

  ایجاد تفاهم و حل مشکلات از طریق گفت وگو، می تواند از رسیدن به مراحل قضایی جلوگیری کند. در صورت بروز اختلافات شدید، مشاوره خانوادگی پیش از اقدام قانونی، می تواند مفید باشد.

۶.۳. چگونگی پیگیری عدم پرداخت اقساط مهریه توسط مرد

اگر مرد پس از حکم اعسار و تقسیط، اقساط مهریه را پرداخت نکند، زن می تواند با مراجعه به واحد اجرای احکام دادگاه، درخواست پیگیری و اعمال مجدد ضمانت اجراها را داشته باشد. این موارد می تواند شامل:

• درخواست حکم جلب: در صورتی که مرد توانایی پرداخت داشته باشد اما عمداً از پرداخت اقساط خودداری کند، زن می تواند درخواست حکم جلب او را مطرح کند.
• توقیف اموال جدید: اگر مرد در طول زمان، اموال جدیدی به دست آورد که جزو مستثنیات دین نباشند، زن می تواند درخواست توقیف آن اموال را داشته باشد.
• کسر از حقوق: در صورتی که مرد کارمند باشد و اقساط را نپردازد، می توان از طریق کسر از فیش حقوقی او، اقدام به وصول مهریه کرد.

۶.۴. پاسخ به ابهامات رایج

برخی ابهامات رایج درباره مهریه وجود دارد که لازم است روشن شوند:

• آیا اثبات خیانت زن بر مهریه تاثیر دارد؟ خیر، طبق قوانین جاری ایران، اثبات خیانت زن بر حق مهریه او تأثیری ندارد. مهریه حقی است که به محض عقد به زن تعلق می گیرد و تنها در صورتی ساقط می شود که زن آن را ببخشد (ابراء کند) یا در شروط ضمن عقد، این موضوع پیش بینی شده باشد. بنابراین، مهریه و خیانت زن، دو مقوله حقوقی جداگانه هستند.
• آیا پس از ازدواج مجدد زن، مرد کماکان باید مهریه قبلی را پرداخت کند؟ بله، مهریه دین است و با طلاق و ازدواج مجدد زن، از بین نمی رود. مرد همچنان موظف به پرداخت مهریه همسر سابق خود است، مگر اینکه زن آن را بخشیده باشد.
• تفاوت ابراء (بخشیدن قطعی) و هبه (قابلیت رجوع) در مهریه:
  • ابراء مهریه: به معنای بخشیدن قطعی مهریه توسط زن است. در این حالت، زن مهریه خود را به طور کامل و برای همیشه به مرد می بخشد و دیگر نمی تواند آن را مطالبه کند.
  • هبه مهریه: به معنای بخشیدن مهریه به صورت هدیه و با قابلیت رجوع است. یعنی زن می تواند پس از بخشیدن مهریه (هبه)، در صورت تمایل، مجدداً از هبه رجوع کرده و مهریه خود را مطالبه کند، مگر اینکه شرایط خاصی (مانند فوت مرد یا زن) مانع از رجوع شود. در زمان بخشش مهریه، باید به نوع کلماتی که زن استفاده می کند، دقت شود تا نیت او (ابراء یا هبه) به درستی منعکس شود.

نتیجه گیری

در این مقاله به شرایط پرداخت مهریه در طلاق و تمامی جوانب مهم آن پرداخته شد. مهریه، به عنوان یک حق مالی اساسی برای زن، از زمان جاری شدن عقد نکاح بر ذمه مرد قرار می گیرد و نقش حیاتی در حفظ حقوق زن، به ویژه در زمان جدایی، ایفا می کند. از مهریه عندالمطالبه که زن در هر زمان می تواند آن را مطالبه کند، تا مهریه عندالاستطاعه که منوط به اثبات توان مالی مرد است، هر یک دارای شرایط و پیامدهای حقوقی خاص خود هستند.

همان طور که بیان شد، قوانین مربوط به مهریه از جمله قانون ۱۱۰ سکه، با هدف متعادل ساختن حقوق زن و در عین حال کاهش تبعات کیفری برای مردان، به اجرا گذاشته شده اند. همچنین، اشاره به طرح های پیشنهادی مانند کاهش سقف حبس به ۱۴ یا ۵ سکه، نشان دهنده تلاش های قانونی برای انطباق با واقعیت های اجتماعی و اقتصادی است، با این تأکید که تا تصویب نهایی، قانون ۱۱۰ سکه همچنان ملاک عمل خواهد بود.

مسائلی مانند اعسار و تقسیط مهریه، مستثنیات دین، و تأثیر نوع طلاق بر مهریه، همگی جنبه هایی هستند که زوجین باید با آگاهی کامل با آن ها برخورد کنند. آگاهی از این قوانین، همراه با توصیه های حقوقی کاربردی، به افراد کمک می کند تا در مواجهه با چالش های طلاق و مهریه، تصمیمات منطقی و صحیحی اتخاذ کنند.

در نهایت، تأکید بر اهمیت مشاوره با وکیل متخصص خانواده برای هر دو طرف، می تواند مسیر پر فراز و نشیب مطالبه یا پرداخت مهریه را هموارتر سازد و از بروز مشکلات حقوقی بیشتر جلوگیری کند. قوانین در راستای حمایت از حقوق هر دو طرف و تحکیم بنیان خانواده هستند و اقدام بر اساس اطلاعات صحیح و مشورت با متخصصین حقوقی، بهترین راهکار برای مدیریت این مسائل است.